ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) در صرافی‌های غیر متمرکز AMM چیست؟

ضرر یا زیان ناپایدار (Impermanent Loss) در صرافی های غیر متمرکز بازارساز خودکار (AMM) چیست، چطور ایجاد می‌شود و چگونه قابل جبران است؟

اگر از امور مالی غیر متمرکز (DeFi) استفاده‌ کرده باشید، تقریبا حتمی است که این اصطلاح را به دفعات شنیده باشید. ضرر ناپایدار هنگامی اتفاق می‌افتد که قیمت توکن‌های شما در مقایسه با زمانی که آنها را در یک استخر نقدینگی سپرده‌گذاری کردید، تغییر کند. هر چه تغییر بزرگتر باشد، ضرر حاصل از ایمپرمننت لاس نیز بیشتر خواهد شد.

پس آیا با تامین کردن لیکوئیدیتی ممکن است دچار ضرر شویم؟ و چرا آن را ضرر ناپایدار می‌نامند؟ علت بروز زیان ناپایدار یک ویژگی ذاتی است که در نوع خاصی از بازار به نام بازارسار خودکار (Automated Market Maker) وجود دارد. فراهم آوردن لیکوئیدیتی برای برای یک استخر نقدینگی می‌تواند سرمایه‌ گذاری سودآوری باشد، اما لازم است که مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنید و حتما آن را قبل سرمایه گذاری در یک صرافی غیر متمرکز (DEX) از نوع بازارساز خودکار (AMM) مد نظر داشته باشید.

 مقدمه

حجم و نقدینگی پروتکل‌های دیفای از جمله یونی سواپ، سوشی سواپ یا پنکیک سواپ طی چند سال اخیر افزایشی انفجاری داشته است. این پروتکل‌های نقدینگی تقریبا به هر کسی که سرمایه‌ای در اختیار داشته باشد، امکان بازارسازی و کسب کارمزد معاملات را می‌دهند. آوردن دموکراسی به روند بازارسازی، حجم بالایی از فعالیت اقتصادی بدون اصطکاک را در فضای کریپتو امکان‌پذیر کرده است.

اما اگر بخواهیم برای پلتفرم‌های مشابه بالا نقدینگی فراهم کنیم، باید چه چیزهایی بدانیم؟ در این مقاله، در مورد یکی از مهم‌ترین مفاهیم دیفای یعنی «ضرر ناپایدار» که فاکتوری کلیدی در تعیین سودآوری یا ضرردهی فعالیت در دیفای است، صحبت خواهیم کرد.

ضرر ناپایدار چیست؟

وقتی برای یک لیکوئیدیتی پول (Liquidity Pool) نقدینگی تامین می‌کنید و قیمت دارایی‌های سپرده شده در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری آنها تغییر می‌کند، زیان ناپایدار اتفاق افتاده است. هرچه این تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتری را تجربه خواهید کرد. در اینجا، ضرر به این معناست که ارزش دلاری دارایی‌، در زمان برداشت از استخر پایین‌تر از زمان سپرده‌گذاری آن است.

استخرهای دارایی‌هایی که قیمت آنها داخل یک محدوده‌ی نوسان کوچک باقی می‌ماند، کمتر در معرض زیان ناپایدار قرار خواهند گرفت. برای مثال، استیبل کوین‌ها یا نسخه‌های رپد شده‌ی یک کوین طیف قیمتی نسبتا محدودی دارند. در این مورد، ریسک ضرر ناپایدار برای تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider) کمتر است.

اما، اگر تامین‌کنندگان نقدینگی (LPها) در معرض زیان بالقوه قرار می‌گیرند، پس چرا همچنان اقدام به فراهم کردن لیکوئیدیتی برای پول‌ها می‌کنند؟ دلیل این است که ضرر ناپایدار می‌تواند توسط کارمزد تریدها جبران شود. در واقع، حتی استخرهای یونی سواپ که کاملا در معرض زیان ناپایدار هستند، بازهم به لطف کارمزد معاملات انجام شده در آن استخرها می‌توانند بسیار سودآور باشند.

صرافی یونی سواپ 3 درصد از هر معامله را کارمزد می‌گیرد که مستقیما به تامین‌کنندگان نقدینگی تحویل داده می‌شود. اگر حجم معاملات یک استخر بالا باشد، با وجود قرارگیری در معرض ریسک بالای ضرر ناپایدار، باز هم تامین نقدینگی در آن می‌تواند سودآور باشد. اما، سودآوری به پروتکل تامین نقدینگی، آن استخر خاص، دارایی سپرده شده و حتی شرایط کل بازار ارز دیجیتال بستگی دارد.

زیان ناپایدار چگونه اتفاق می‌افتد؟

بیایید با یک مثال بررسی کنیم که یک تامین‌کننده‌ی نقدینگی، ضرر ناپایدار را به چه شکل تجربه خواهد کرد.

آلیس 1 اتریوم (ETH) و 100 توکن دای (DAI) را در استخر نقدینگی سپرده‌گذاری می‌کند. در مارکت میکر خودکاری (AMM) که او انتخاب کرده، جفت‌ ارز سپرده شده باید ارزشی برابر داشته باشند؛ پس در زمان سپرده‌گذاری قیمت هر 1 اتریوم معادل 100 توکن دای است. این یعنی ارزش دلاری کنونی سپرده آلیس 200 دلار است.

علاوه بر این، مجموعا 10 اتریوم و 1,000 دای در این استخر خاص موجود است (که بقیه‌ی آن توسط تامین‌کنندگانی مانند آلیس فراهم شده است). بنابراین آلیس 10 درصد سهم استخر را در اختیار دارد و مجموع نقدینگی استخر 10,000 دلار است.

حال، فرض کنیم ارزش هر اتریوم تا 400 دای افزایش یابد. در این حین، معامله‌گران آربیتراژ (Arbitrage Traders) شروع به افزودن دای به استخر و برداشت اتریوم از آن می‌کنند و تا زمانی که نسبت آنها منعکس‎‌کننده‌ی قیمت جاری این دو ارز دیجیتال باشد، این کار را ادامه می‌دهند. به خاطر داشته باشید که بازارسازهای خودکار، دفتر سفارشات (اردر بوک) ندارند. چیزی که قیمت دارایی‌های استخر را تعیین می‌کند نسبت آنها در استخر است (و نه سفارش‌های اردر بوک). اگرچه نقدینگی استخر همیشه ثابت می‌ماند (10،000)، اما نسبت دارایی‌های موجود در آن تغییر می‌کند.

اگر در حال حاضر، هر اتریوم معادل 400 دای باشد، نسبت بین مقدار اتریوم و مقدار دای موجود در استخر تغییر کرده است. در این قیمت جدید، با کمک تریدرهای آربیتراژ، 5 اتریوم و 2000 دای در استخر وجود خواهد داشت.

اکنون، آلیس تصمیم به برداشت سرمایه‌اش از استخر می‌گیرد. همانطور که از قبل می‌دانیم، 10 درصد از سهم استخر به او تعلق دارد. در نتیجه، او می‌تواند 0.5 اتریوم و 200 دای را که معادل 400 دلار است، برداشت کند.  پس او با سپرده‌گذاری توکن‌هایش که در ابتدا 200 دلار ارزش داشتند، سود خوبی به دست آورد، نه؟ اما اگر آلیس همان 1 اتریوم و 100 دای خود را هولد می‌کرد چه اتفاقی می‌افتاد؟ ارزش دلاری این دو توکن هولد شده اکنون به 500 دلار رسیده بود، اما ضرر ناپایدار سبب شده ارزش دارایی وی اکنون 400 دلار باشد.

می‌بینیم که آلیس با هودل (HODL) کردن دارایی خود موفق‌تر می‌بود تا با سپرده‌گذاری آن در استخر نقدینگی! این همان چیزی است که ضرر ناپایدار می‌نامیم. در این مثال، زیان آلیس چندان قابل توجه نبود زیرا سپرده‌اش نسبتا کوچک بود. اما به خاطر داشته باشید که زیان ناپایدار می‌تواند به زیان‌های بزرگی (شامل مقداری قابل توجه از سپرده‌ی اولیه) ختم شود.

اما در نظر داشته باشید که در این مثال آلیس، کارمزدهای معاملات که او به خاطر تامین نقدینگی دریافت کرد، به طور کامل نادیده گرفته شده است. در بسیاری از موارد، کارمزدهای به دست آمده زیان‌ها را خنثی و تامین نقدینگی را در مجموع کاری سودآور می‌کند. با این حال، حیاتی است که قبل از فراهم آوردن لیکوئیدیتی برای هر پروتکل دیفای، مفهوم ضرر ناپایدار را درک کنید و در نظر داشته باشید.

محاسبه تخمینی ضرر ناپایدار

گفتیم زیان ناپایدار در صورت تغییر قیمت دارایی‌های موجود در استخر اتفاق می‌افتد. اما مقدار این ضرر دقیقا چقدر است؟ می‌توانیم آن را روی یک نمودار نشان دهیم. دقت داشته باشید که در این نمودار، کارمزدهای به دست آمده از تامین نقدینگی لحاظ نشده‌اند.

خلاصه‌ای از آنچه نمودار بالا در مورد تفاوت ضرر ناشی از تامین نقدینگی و هودل کردن به ما می‌گوید:

• 1.25x تغییر قیمت = 0.6 درصد ضرر ناپایدار
• 1.50x تغییر قیمت = 2.0 درصد ضرر ناپایدار
• 1.75x تغییر قیمت = 3.8 درصد ضرر ناپایدار
• 2x تغییر قیمت = 5.7 درصد ضرر ناپایدار
• 3x تغییر قیمت =13.4 درصد ضرر ناپایدار
• 4x تغییر قیمت = 20.0 درصد ضرر ناپایدار
• 5x تغییر قیمت = 25.5 درصد ضرر ناپایدار

همچنین نکته‌ی مهمی وجود دارد که باید بدانید: ضرر ناپایدار صرف نظر از جهت تغییرات قیمتی اتفاق می‌افتد، یعنی کاهشی یا افزایشی بودن روند تغییر قیمت اهمیتی ندارد و در هر صورت احتمال مواجه شدن یک تامین‌کننده نقدینگی با ضرر ناپایدار وجود دارد. تنها چیزی که برای ضرر ناپایدار مهم است، نسبت قیمت جفت رمز ارز مربوط به یک استخر در مقایسه با زمان سپرده‌گذاری است.

ریسک‌های تامین نقدینگی در یک مارکت میکر خودکار

اگر صادق باشیم، ضرر ناپایدار اسم خیلی خوبی برای این پدیده نیست. آن را زیان ناپایدار نامیده‌اند چون ضررها فقط زمانی تحقق می‌یابند که شما دارایی خود را از استخر نقدینگی برداشت کنید که البته در آن زمان هم ضررها کاملا پایدار و همیشگی خواهد شد. کارمزدهایی که به دست می‌آورید ممکن است آن زیان‌ها را جبران کنند، اما باز هم ضرر ناپایدار اسمی گمراه‌کننده است.

هنگام سپرده‌گذاری سرمایه‌های خود در یک بازارساز خودکار بیشتر مراقب باشید. همان طور که توضیح دادیم، برخی استخرهای نقدینگی بسیار بیشتر از بقیه در معرض ریسک ضرر ناپایدار هستند. طبق قانونی ساده، هر چه دارایی‌های داخل استخر نوسان بیشتری داشته باشند، احتمال تجربه‌ی زیان ناپایدار در آن بیشتر است. بهتر است با سپرده‌گذاری مقدار کمی سرمایه شروع کنید. با این کار، قبل از درگیر کردن مقدار قابل توجهی سرمایه، تخمینی کلی از مقدار بازدهی که می‌توانید انتظار داشته باشید، به دست خواهید آورد.

نکته‌ی آخر اینکه به دنبال بازارسازهای خودکاری باشید که امتحان خود را پس داده‌اند. امور مالی غیر متمرکز، ایجاد انشعاب از یک بازارساز خودکار با افزودن تغییرات کوچک به آن را برای همه آسان کرده است. اما، این کار می‌تواند شما را در معرض باگ‌هایی قرار دهد که سبب مسدود شدن همیشگی سرمایه‌ی شما در مارکت میکر خودکار خواهد شد. اگر یک استخر نقدینگی وعده‌ی بازده نامعقولی می‌دهد، احتمالا کاسه‌ای زیر نیم کاسه است و ریسک‌های مرتبط با آن نیز احتمالا بیشتر خواهد بود.

جمع‌بندی نهایی از مفهوم زیان ناپایدار

ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) یکی از مفاهیم بنیادی است که فهم آن برای هر کسی که قصد تامین نقدینگی برای مارکت میکرهای خودکار را دارد، ضروری است. به طور خلاصه، اگر قیمت دارایی‌های سپرده شده در یک استخر نقدینگی پس از سپرده‌گذاری آنها تغییر کند، تامین‌کننده‌ی آن‌ها ممکن است در معرض زیان ناپایدار یا همان ایمپرمننت لاس قرار بگیرد.

تهیه شده در بیت 24