ارز فیات چیست؟ فیات کارنسی یا پول بی پشتوانه چیست؟

قدرت دولتی که ارز فیات را صادر می‌کند، مهم‌ترین فاکتور در تعیین ارزش این نوع پول است. بیشتر کشورهای جهان از فیات برای خرید کالا، خدمات، سرمایه‌گذاری و پس‌انداز استفاده می‌کنند. سیستم فیات با ایجاد ارزش برای پول قانونی (Legal Tender)، جایگزین «استاندارد طلا» (Gold Standard) و سایر سیستم‌های کالا محور شد. در حال حاضر بیشتر پول‌های کاغذی جهان مانند دلار آمریکا، یورو و دیگر ارزهای بزرگ، فیات کارنسی هستند. تا انتهای مقاله بیشتر با پول فیات یا پول بدون پشتوانه آشنا خواهیم شد.

تعریف پول

شاید قبول این حقیقت سخت باشد، اما پول اغلب به خودی خود هیچ ارزش ذاتی ندارد. در عوض، باید آن را یک شی‌ء در نظر گرفت که ارزشی برایش قائل شده‌اند. به این ترتیب تبادل آن با کالاها و خدمات امکان‌پذیر می‌شود. برخی پول‌ها نظیر سکه‌های فلزی، به خاطر ماده استفاده شده برای ساختشان، ارزش واقعی دارند، اما ارزهای رایج در جوامع امروزی که نام ارز فیات یا پول بدون پشتوانه را به خود گرفته‌اند، بیشتر به صورت اسکناس عرضه و مبادله می‌شوند. اگرچه کاغذ مورد استفاده برای چاپ آن‌ها خاص است، اما همچنان نمی‌توان ارزش خاصی برای آن قائل شد.

در طول تکامل پول، ارز به شکل‌های مختلفی درآمده است. در ادامه، پیش از پرداخت به مبحث فیات کارنسی یا پول فیات و بررسی تفاوت آن با ارز دیجیتال، ابتدا تاریخچه پول را بررسی می‌کنیم.

نگاهی به تاریخچه پول

قبل از اختراع پول، بین انسان‌ها مبادله رایج بود؛ شما به ازای دریافت کالا یا خدمت از فردی دیگر، یک محصول یا سرویس به وی ارائه می‌کردید. اما حدود 5 هزار سال قبل، مردم بین‌النهرین شِکِل (Shekel) را اختراع کردند که بسیاری از تاریخ‌دانان آن را اولین شکل شناخته شده ارز می‌شناسند. سکه‌های طلا و نقره حدود 650 الی 600 سال قبل از میلاد (حدود 2600 سال پیش) توسط مردم استفاده می‌شدند. برخی تاریخ‌دانان اولین مرتبه استفاده از سکه‌های فلزی به منظور پرداخت را مربوط به 1250 سال قبل از میلاد (3,250 سال قبل) می‌دانند.

زمانی که پول به صورت ارز فیات امروزی یا حتی نخستین شکل آن وجود نداشت، انسان‌ها همه چیز را با یکدیگر مبادله می‌کردند. ممکن بود یک کشاورز به ازای دادن سبزیجات به یک دامدار، از وی گوشت قرمز تهیه کند. فردی دیگر ممکن بود (در دوران برده‌داری) با قرار دادن تعدادی نیروی کار در اختیار یک دامدار، از وی گوشت قرمز دریافت کند. این معاملات اولین بخش‌های سازنده اقتصاد مدرن کنونی ما بوده‌اند و تکامل آن‌ها به مرور زمان ما را به پول بدون پشتوانه یا فیات کارنسی امروزی رسانده است. ادامه همین روند آینده پول را رقم خواهد زد، که به نظر رمز ارزهای غیر متمرکز هستند.

تاریخچه مبادله کالا به کالا (یا خدمات)

تاریخچه این کار به حدود 6 هزار سال قبل از میلاد مسیح (حدود 8 هزار سال قبل) برمی‌گردد، وقتی قبایلی ساکن بین‌النهرین تلاش کردند تا این مفهوم را به فنیقی‌ها معرفی کنند. در زمان نبود پول مخصوصا به شکل ارز فیات امروزی، آن‌ها کالاها را با یکدیگر مبادله می‌کردند تا نیاز هر دو تمدن برطرف شود؛ چای، نمک، اسلحه و انواع غذا بینشان داد و ستد می‌شد. با گذر زمان، سیستم مبادله کالا با کالا یا خدمات هم در مقایسه با شکل اولیه خود پیشرفت کرد. با وجود این بهبود، انسان‌ها برای چند هزاره از پول به شکل فیات کارنسی امروزی یا حتی شکل‌های اولیه آن محروم بودند و با داد و ستد زندگی می‌کردند.

ظهور نخستین پول‌های فلزی (سکه‌ها)

تحقیقات تاریخ‌شناسان، نخستین مورد استفاده از پول فلزی را به مردمی ساکن چین در حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح (حدود 3 هزار سال قبل) ارتباط می‌د‌هند. این نوع پول در قالب سکه، از قطعات مهر شده فلزهای ارزشمند نظیر برنز و مس، ساخته می‌شد. نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد یونانیان باستان نیز در حدود 650 سال قبل از میلاد (حدود 2650 سال قبل) از نوعی پول فلزی، مشابه سکه‌های کنونی، استفاده می‌کردند. پول فیات یا بی پشتوانه در‌ آن زمان همچنان معنی نداشت.

مشابه سیستم مبادله‌ای، این روش نیز به مرور زمان تکامل پیدا کرد، به طوری که تمدن‌ها تلاش کردند پول‌های خود را از فلزات گرانبهاتری نظیر نقره و طلا ایجاد کنند. ظهور سکه‌های فلزی را باید یک نقطه عطف در تاریخ پول به حساب آورد، به طوری که تکامل آن طی زمان ما را به ارز فیات مورد استفاده جوامع امروزی رساند. مزیت اصلی پول فلزی در قالب سکه این بود که برای مردم امکان پرداخت بر اساس شمارش (تعداد سکه‌ها) به جای وزن را فراهم می‌‌کرد.

در طول تاریخ، در نواحی مختلف جهان، بی‌شمار سکه به عنوان پول مورد استفاده قرار گرفته‌اند. حدود 500 سال قبل از میلاد (حدود 2500 سال قبل) یکی از نخستین سری سکه‌های رسمی متولد و برای اصالت با خدایان و امپراطورها مهر شدند. جالب است بدانید سال 800 میلادی، شارلمانی (اولین امپراتور غرب پس از فروپاشی امپراتوری روم غربی) دستور ضرب سکه‌های نقره را صادر کرد. این پول تا حوالی سال 1200 میلادی استاندارد اروپای غربی بود. در آن زمان همچنان ارز یا پول فیات به شکل پول بدون پشتوانه که الان می‌شناسیم، معنی نداشت.

تا اواسط قرن سیزدهم، شیلینگ و پوند استفاده گسترده‌ای به منظور توصیف مقادیر زیادتری از پنی پیدا کردند. تولد شکل‌های بزرگتر پول قسمتی مهم از تاریخچه پول و ارز محسوب می‌شود.

تولد اولین پول کاغذی (نه در فرم ارز فیات)

طی سال‌های 700 الی 800 میلادی اولین شکل پول کاغذی در تمدن چین شکل گرفت، اما مدت زیادی طول کشید تا این نوع پول در سراسر دنیا متداول شود. چین اولین کشور استفاده‌کننده از پول کاغذی بود، اما این سیستم فقط تا سال 1,455 دنبال شد. بعد از آن، سکه‌های فلزی دوباره تبدیل به شکل محبوب پول در تمدن چین شدند.

پول کاغذی سبک‌تر، تجارت بین‌المللی را تسهیل کرد که دستاوردها و در عین حال مشکلات خاص خود را داشت. معایب آن بی‌اعتمادی و جنگ‌های ارزی و از جمله مزایای آن توانایی تجارت در مکان‌های جدید برای کالاهای تازه بود.

ظهور استاندارد طلا تا قبل از عرضه ارزهای فیات

در سال 1816 میلادی، در کشور انگلستان طلا به عنوان معیار ارزش‌گذاری انتخاب شد. در‌ آن زمان پول کاغذی رایج بود، اما شکلی متفاوت از ارز فیات یا پول بی پشتوانه کنونی داشت. در استاندارد طلا هر اسکناس مقدار مشخصی طلا را نشان می‌دهد، پس فقط می‌توان تعداد محدودی اسکناس چاپ کرد. این روند به پول های بدون پشتوانه قبلی کمی ارزش داد و آن‌ها را با ثبات‌تر کرد.

تا قبل از سال 1900 میلادی، ایالات متحده آمریکا هم شروع به استفاده از همین سیستم کرد. در همین دوران بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) که اکنون شاهد تاثیرات گسترده تصمیمات آن روی تمام بازارهای مالی از جمله بازار ارز دیجیتال هستیم، متولد شد. با ورود به دهه 1930، به خاطر رکود و کاهش ارزش طلا، این سیستم پول کنار گذاشته شد. با این حال تا چند دهه، طلا همچنان حضوری هر چند ضعیف در اقتصاد آمریکا داشت.

تاریخچه ارز فیات

ارز فیات یا فیات کارنسی (Fiat Currency) که به آن پول بی پشتوانه یا حکمی نیز گفته می‌شود، پولی است که ارزش ذاتی ندارد و نشأت گرفته از اقدامات دولتی چاپ و تکثیر است. کلمه فیات (Fiat) در زبان لاتین به معنای «بگذارید انجام شود» است. از پول بدون پشتوانه به عنوان جایگزین پول پرداختی برای کالاها استفاده می‌شود. دلار آمریکا، پوند انگلستان و ریال ایران، همگی نوعی ارز فیات محسوب می‌شوند. از سال‌ها قبل از ظهور بازار ارز دیجیتال این نوع پول وجود داشته است.

نمونه‌ای از نخستین پول‌های فیات در چین

پول فیات قرن‌ها پیش در کشور چین متولد شد. استان سیچوآن (Sichuan) طی قرن یازدهم میلادی صدور پول کاغذی را آغاز کرد. در ابتدا امکان تبدیل این پول کاغذی به ابریشم، طلا و یا نقره وجود داشت ولی در نهایت با به قدرت رسیدن کوبلای خان (Kublai Khan) در قرن سیزدهم میلادی، یک سیستم ارز فیات تشکیل شد. مورخان ادعا می‌کنند که این سیستم پولی در سقوط امپراتوری مغول نقشی اساس داشت و هزینه‌های بیش از اندازه و ابرتورم (Hyperinflation) ریشه اصلی مشکلات آن بودند.

طی قرن ۱۷ میلادی، پول فیات در اروپا توسط کشورهای اسپانیا، سوئد و هلند مورد استفاده قرار گرفت. البته سیستم فیات در سوئد شکست خورد و دولت مجبور شد آن را کنار بگذارد و از استاندارد نقره استفاده کند. در طول ۲ قرن بعدی، فرانسه نو (Nouvelle-France) در کانادا، مستعمرات آمریکا و سپس دولت فدرال ایالت متحده از ارز فیات استفاده کردند و نتایج مختلفی گرفتند.

چرا پول فیات جایگزین استاندارد طلا شد؟

با فرا رسیدن قرن بیستم میلادی، آمریکا دوباره استفاده از ارز کالا محور را در دستور کار قرار داد، اما این بار به صورت محدودتر. در سال 1933، دولت امکان تبدیل پول کاغذی به طلا را از بین برد، چرا که با وجود سال‌ها استفاده از استاندارد طلا، این فلز گرانبها رفته رفته در حال از دست دادن ارزش خود بود. در سال 1972 (دوران ریاست جمهوری نیکسون)، ایالات متحده استاندارد طلا را به کلی کنار گذاشت و از سیستم ارز فیات استفاده کرد. در نتیجه این اقدام، مرگ استاندارد طلا در سطح جهانی حتمی شد و دیگر کشورها هم تصمیم گرفتند از پول فیات استفاده کنند.

مقایسه استاندارد طلا و ارز فیات

استاندارد طلا امکان تبدیل اسکناس‌های کاغذی به طلا را فراهم می‌کرد و پشتوانه تمام پول‌های کاغذی این سیستم، مقداری مشخصی از این فلز گرانبها بود که توسط دولت نگه‌داری می‌شد. در یک سیستم ارزی کالا محور، دولت‌ها و بانک‌ها تنها در صورتی می‌توانند ارز جدید وارد چرخه اقتصاد کنند که مقدار متناسبی از طلا در ذخایر خود داشته باشند. چنین سیستمی توانایی دولت برای تولید پول و افزایش ارزش آن (صرفا بر اساس فاکتورهای اقتصادی) را محدود می‌کند.

در سیستم ارز فیات، پول را نمی‌توان به چیز دیگری تبدیل کرد. در این سیستم، مسئولین می‌توانند به صورت مستقیم روی ارزش پول تاثیر گذاشته و افزایش یا کاهش قیمت آن را به شرایط اقتصادی وابسته کنند. بنابر این دولت‌ها و بانک‌های مرکزی‌شان اختیارات بیشتری خواهند داشت و با به کار گیری ابزارهای مختلف می‌توانند نسبت به انواع شرایط و بحران‌های اقتصادی، واکنش مناسب نشان دهند. بانکداری ذخیره کسری (Fractional Reserve Banking) و تسهیل کمی (Quantitative easing) از جمله ابزارهایی هستند که این سیستم در اختیار دولت‌ها و بانک‌ها قرار می‌دهد.

طرفداران استاندارد طلا ادعا می‌کنند سیستم یک ارز کالا محور به دلیل پشتوانه فیزیکی و ارزشمندش، ثبات بیشتری دارد. در مقابل، طرفداران سیستم فیات می‌گویند که قیمت طلا هرگز باثبات نبوده است. نوسان و تغییر در میزان ارزش، هم برای ارز کالا محور و هم برای ارز فیات اتفاق می‌افتد، ولی در سیستم فیات، دولت در شرایط اقتصادی اضطراری اختیار عمل بیشتری دارد.

تعریف ارز فیات

به زبان ساده، ارز فیات یا فیات کارنسی، پول رایج قانونی است که ارزشش به جای نشات گرفتن از مَتریال مورد استفاده برای ساخت، توسط دولت صادرکننده تعیین می‌شود. این توانمندی یک دولت است که ارزش پول فیات خود را تعیین کند. بیشتر کشورهای جهان از سیستم ارزی فیات برای خرید کالا و خدمات، سرمایه‌گذاری و پس انداز استفاده می‌کنند. پول بدون پشتوانه از قرن‌ها پیش جایگزین طلا و دیگر سیستم‌های پرداختی مبتنی بر کالا شده است.

در اینجا شبکه‌ای غیر متمرکز مبتنی بر فناوری بلاک چین یا هر پایگاه داده توزیع شده دیگر وجود ندارد و یک موجودیت متمرکز یعنی بانک مرکزی تحت اختیار دولت، پول را کنترل می‌کند.

ارز فیات چگونه کار می‌کند؟

پول فیات به دو دلیل می‌تواند ارزش داشته باشد: یا دولت صادرکننده ارزش آن را حفظ می‌کند یا طرفین تراکنش بر سر میزان ارزش آن به توافق رسیده‌اند. در طول تاریخ، دولت‌ها با استفاده از کالاهای ارزشمند مثل طلا و نقره، سکه می‌ساختند یا پولی که امکان تبدیل آن به یک کالای ارزشمند وجود داشت را چاپ می‌کردند. اما ارز فیات قابل تبدیل نیست. خود کلمه فیات در زبان لاتین به معنای عبارت دستوری «اینگونه خواهد بود» یا «بگذارید انجام شود» ترجمه می‌شود.

از آن جایی که پول فیات پشتوانه فیزیکی ندارد، با خطر کاهش ارزش به دلیل تورم مواجه است و حتی ممکن است در صورت رخ دادن ابرتورم (hyperinflation) ارزش خود را به کلی از دست بدهد. اگر مردم ارز ملی یک کشور را قبول نداشته باشند، ارزش آن از بین خواهد رفت. اما پولی که پشتوانه‌اش طلا باشد، ارزش ذاتی دارد، چرا که در بازار تقاضا برای طلا در صنایعی مثل جواهرات، تزئینات، تولید وسایل الکترونیک، رایانه‌ها و وسایل نقلیه هوافضا وجود دارد.

دلار آمریکا هم پول فیات به شمار می‌آید و هم پول قانونی که می‌توان با استفاده از آنان بدهی‌های خصوصی و عمومی را پرداخت کرد. به هر ارزی که توسط دولت قانونی اعلام می‌شود، پول قانونی (Legal Tender) می‌گویند. بسیاری از دولت‌ها ابتدا یک پول فیات صادر کرده و سپس با تبدیل آن به استانداردی برای پرداخت بدهی، فیات را به پول قانونی تبدیل می‌کنند.

در اوایل تاریخ ایالات متحده، پشتوانه ارز این کشور طلا و در بعضی موارد نقره بود. با تصویب لایحه اضطراری بانکداری سال ۱۹۳۳ (Emergency Banking Act of 1933)، دولت فدرال امکان تبدیل ارز به طلای دولتی را از بین برد. در سال ۱۹۷۱ استاندارد طلا که تا آن زمان پشتوانه ارز ایالات متحده بود به کلی کنار رفت و علاوه بر این، ارسال طلا به کشورهای خارجی که در ازای دریافت ارز آمریکا انجام می‌شد، نیز پایان یافت.

از آن زمان تاکنون پشتوانه دلارهای آمریکا «اعتماد کامل و اعتبار دولت ایالات متحده» بوده است. در گذشته روی دلارها این نوشته وجود داشت که:

دلار، پول قانونی (Legal Tender) برای پرداخت تمام بدهی‌های خصوصی و عمومی است، ولی در خزانه‌داری ایالات متحده یا در هر شعبه از بانک فدرال رزرو، امکان تبدیل آن به پول مشروع (Lawful Money) وجود ندارد.

بنابراین می‌توان گفت که امروزه دلارهای آمریکا Legal Tender هستند و نه Lawful Money که امکان تبدیل آن به طلا، نقره یا هر نوع کالای دیگری وجود دارد.

شباهت و تفاوت ارز دیجیتال با ارز فیات چیست؟

فیات کارنسی و کریپتوکارنسی پشتوانه فیزیکی ندارند و این تنها وجه تشابه آنان است. در حالی که پول فیات توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی کنترل می‌شود، ارزهای دیجیتال اصولا به خاطر یک دفتر کل توزیع شده به نام بلاک چین، ساختاری غیر متمرکز دارند. نحوه تولید این دو نوع پول نیز کاملا متفاوت است. بیت کوین، همانند بیشتر کریپتوکارنسی‌ها، یک موجودی محدود و کنترل شده دارد، اما در مقابل، بانک‌ها می‌توانند هر مقدار از ارز فیات را بدون هیچ پیش نیازی و با توجه صلاح دیدشان برای اقتصاد کشور، تولید کنند. شما همواره می‌توانید برای خرید بیت کوین و سرمایه گذاری در این پروژه از خدمات صرافی بیت ۲۴ استفاده کنید.

رمز ارزها پول دیجیتالی هستند، معادل فیزیکی ندارند و مرزی برایشان تعیین نشده است. بنابر این برای انجام تراکنش‌های بین‌‌المللی محدودیت‌های کمتری دارند. علاوه بر این، تراکنش‌های رمز ارزی برگشت‌ناپذیر هستند و با توجه به ماهیت رمز ارزها، دنبال کردن و پیگیری امور مالی در مقایسه با سیستم Fiat بسیار دشوارتر خواهد بود.

در حال حاضر، بازار ارزهای دیجیتال خیلی کوچک‌تر و در نتیجه پرنوسان تر از بازارهای سنتی است. این نوسان زیاد احتمالا یکی از دلایل اصلی پذیرفته نشدن رمز ارزها در بخش اصلی اقتصاد بوده است، اما با ادامه رشد این اقتصاد نوپا و پخته شدن کاربران آن، نوسان نیز به احتمال زیاد کاهش خواهد یافت.

مزایا و معایب استفاده از پول فیات

اقتصاددانان و متخصصان مالی در حمایت از ارز فیات هم‌صدا نیستند. حامیان و مخالفان به هنگام بحث در مورد این نوع پول، به مزایا و معایب زیر اشاره می‌کنند:

• سینیورژ: میزان سینیورژ (درآمد حاصل از چاپ و انتشار پول) ارز فیات عالی است.
• کم‌یابی: کم‌یابی یک کالای فیزیکی مثل طلا در فیات کارنسی دیده نمی‌شود و آن را محدود نمی‌کند.
• هزینه: تولید پول فیات در مقایسه با پول‌های کالا محور به‌صرفه‌تر است.
• انعطاف‌پذیری: ارز فیات برای مواجه با بحران‌های اقتصادی، امکانات بیشتری در اختیار دولت‌ها و بانک‌های مرکزی قرار می‌دهد.
• معاملات بین‌المللی: فیات کارنسی در کشورهای مختلف جهان استفاده می‌شود و به همین دلیل یک ارز مناسب برای انجام معاملات بین‌المللی به شمار می‌آید.
• راحتی استفاده: ارزی با پشتوانه طلا به ذخایر فیزیکی نیاز دارد و این ذخایر به نگهداری، حفاظت، نظارت و موارد هزینه‌بر دیگر احتیاج خواهند داشت. ارز فیات به هیچ کدام از این موارد نیاز ندارد.
• ارزش ذاتی: پول فیات هیچ نوع ارزش ذاتی ندارد. بنابراین دولت‌ها می‌توانند بدون پیش نیاز و محدویت پول بسازند و این می‌تواند به ابرتورم و فروپاشی سیستم اقتصادی منجر شود.
• تاریخچه: در گذشته، به کارگیری سیستم‌های مبتنی بر Fiat معمولا به فروپاشی‌های اقتصادی منجر شده که نشان می‌دهد استفاده از این نوع پول خطراتی را به همراه دارد.

مثالی از شکست یک پول فیات

در اوایل دهه 2000 میلادی، بانک مرکزی زیمباوه به علت مشکلات اقتصادی میزان چاپ پول خود را به میزان شگفت‌انگیزی افزایش داد. این اقدام به رخ دادن ابرتورم منجر شد و در سال 2008 نرخ تورم این کشور بین 230 تا 500 میلیارد درصد قرار داشت. قیمت‌ها به سرعت در حال افزایش بودند و شرایط آنقدر بد شده بود که مشتریان برای خرید خوراک ساده محبور به حمل کیسه‌هایی پر از پول شده بودند. در اوج بحران اقتصادی این کشور، 100 تریلیون دلار زیمباوه‌ای، معادل 40 سنت از ارز کشور آمریکا بود.

سخن پایانی

هیچ اطمینانی در مورد آینده این دو نوع پول وجود ندارد. در حالی که رمز ارزها هنوز راه درازی را در پیش دارند و بدون شک با چالش‌های بیشتری مواجه خواهند شد، تاریخچه ارز فیات ضعف این نوع پول را به ما نشان می‌دهد. این تاریخچه یکی از دلایل اصلی تمایل مردم برای آزمایش و بررسی احتمال استفاده یک سیستم رمز ارزی برای انجام کل تراکنش‌های مالی‌شان (یا حداقل بخشی از آنان) است.

یکی از ایده‌های اصلی برای ایجاد بیت کوین و سایر رمز ارزها، بررسی یک پول جدید ساخته شده بر اساس یک شبکه همتا به همتا است. این احتمال وجود دارد که بیت کوین برای جایگزینی کامل سیستم ارز فیات ایجاد نشده باشد، و بلکه هدف از عرضه آن، ارائه یک شبکه اقتصادی دیگر در کنار فیات کارنسی بوده است. اما با این حال می‌توان با اطمینان گفت که کرپتوکارنسی پتانسیل ایجاد یک سیستم اقتصادی بهتر، برای یک جامعه بهتر را دارد.

تهیه شده در بیت 24