هاردفورک تازه اتریوم به نام پکترا، نام این ارز را دوباره بر سر زبان‌ها انداخته است. این ارتقا ترکیبی از دو به‌روزرسانی پراگ در قسمت اجرا و الکترا در قسمت اجماع است. این تغییر بزرگ در جامعه بلاک چین و رمزارزها سر و صدا به پا کرده و نظرات مختلفی در مورد آن داده می‌شود. در این مطلب قصد داریم چیستی این هاردفورک را بررسی کنیم و به تاثیراتی بپردازیم که بر خود اتریوم خواهد گذاشت. البته بهتر است قبل از شروع این مقاله اطلاعات خود را درباره پروژه اتریوم کامل کرده و مقاله وایت پیپر اتریوم چیست؟ را بخوانید.
هاردفورک پکترا اتریوم چیست؟
هاردفورک پکترا (Pectra) یکی از به‌روزرسانی‌های اخیر اتریوم است. البته ممکن است تا به الان واژه هاردفورک به گوشتان نخورده باشد؛ پیشنهاد می‌شود به مقاله هاردفورک چیست؟ سر بزنید. پکترا از دو به‌روزرسانی پراگ در لایه اجرایی و الکترا در لایه اجماع تشکیل شده است. این آپدیت شامل ۱۱ پیشنهاد (EIP) برای بهبود شبکه اتریوم است که هدف آن‌ها بهتر کردن مقیاسپذیری این شبکه، تجربه کاربری و کارایی آن است. از جمله این تغییرات افزایش سقف استیکینگ از ۳۲ به ۲۰۴۸ برای هر اعتبارسنج است که شرکت در این فرآیند را برای ولیدیتورهای بزرگتر راحت می‌کند. همچنین در این به‌روزرسانی امکان تبدیل حساب‌های معمول (EOA) به حساب‌های هوشمند فراهم شده است که ویژگی‌هایی مثل تراکنش‌های دسته‌ای، پرداخت کارمزد با توکن‌های دیگر و بازیابی اجتماعی دارد. ظرفیت داده‌های بلاک (blob) نیز برای راهکارهای لایه دوم بیشتر شده است که به کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت می‌انجامد.
دلایل انجام هاردفورک پکترا
هاردفورک پکترا با چند انگیزه اصلی انجام شد. در ادامه به تفکیک آن‌ها را آورده‌ایم:
ارتقای تجربه کاربری
یکی از چالش‌های اتریوم همواره سختی کار با کیف‌پول‌های معمول و نگرانی گم شدن پسورد یا عبارت بازیابی بوده است. برای این مشکل در هاردفورک پکترا، قابلیت بازیابی از طریق شبکه‌های اجتماعی (Social Recovery) و انتزاع حساب (Account Abstraction) تعریف شده است. گزینه اول به این معنی است که اگر فرد عبارت بازیابی خود را به هر دلیلی از دست داد، بتواند از طریق دوستان و خانواده خود دوباره به حساب خود متصل شود. گزینه دوم نیز به این معنی است که حساب‌های اتریوم دیگر حالت ساده قبلی را ندارند که فقط با یک کلید خصوصی به آن‌ها متصل باشید؛ بلکه توسط قراردادهای هوشمند توانایی‌های جدیدی پیدا کرده‌اند. برای مثال می‌توانید از فرد دیگری بخواهید که کارمزد تراکنش شما را پرداخت کند یا با رسیدن به یک قیمت مشخص، کیف پول به طور خودکار تراکنش را انجام دهد. این ویژگی‌ها باعث امنیت بیشتر کیف پول‌های اتریوم و بهتر شدن تجربه کاربری آن خواهد شد. پیشنهاد می‌شود که برای درک بهتر اهمیت این موضوع، مقاله کلید خصوصی و کلید عمومی در ارز دیجیتال را بخوانید.
کاهش پیچیدگی تراکنش‌ها
هدف دیگر این آپدیت کاهش هزینه‌ها و مراحل اضافی کار با اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApp) است. با پکترا امکان جمع کردن تراکنش‌ها در یک مرحله و امضای یکباره آن‌ها به وجود می‌آید. همچنین قابلیت اسپانسر شدن کارمزد توسط حساب‌های دیگر یا پرداخت کارمزد با استفاده از استیبل کوین‌ها نیز به وجود آمده است تا کاربران مجبور نباشند اتر مورد نیاز این کار را در کیف پول خود نگهداری کنند.
بهبود مقیاسپذیری
اتریوم با وجود پیشرفت‌هایی که داشته، هنوز نسبت به بلاک چین‌های دیگر سرعت تراکنش‌های آن پایین و کارمزدهای آن بالا است. از جمله کارهایی که در هاردفورک پکترا انجام شده است، دوبرابر کردن ظرفیت داده‌های اشتراکی (Blobs) در رول‌آپ‌ها و بهینه‌سازی فرآیند اجماع بوده است. این تغییرات اتریوم را برای جذب کاربران بیشتر آماده کرده است. پاک کردن داده‌های گذشته و سبک کردن شبکه نیز در آینده این هاردفورک پیش‌بینی شده است. اگر نمی‌دانید راهکارهای لایه دوم اتریوم چیست؟ اول مقاله مربوطه را بخوانید.
بهبود فرآیند سهام‌گذاری
تعداد اعتبارسنج‌ها در فرآیند اثبات سهام اتریوم آنقدر زیاد شده بود که صف‌های طولانی برای تایید تراکنش‌ها به وجود می‌آمد و بار شبکه افزایش زیادی یافته بود. در بهینه‌سازی پکترا سقف سهام هر اعتبارسنج از ۳۲ به ۲۰۴۸ اتر تغییر داده شد تا سهام پراکنده با هم جمع شوند و اعتبارسنج‌های بزرگ هم تعداد نودهای خود را کاهش دهند. هدف نهایی این تغییر بهبود فرآیند استیکینگ، کاهش مصرف پهنای باند و کوتاه کردن صف اعتبارسنج‌ها بود. برای درک بهتر این موضوع هم بهتر است که درباره فرآیند استیکینگ مطالعه کاملی داشته باشید؛ از این رو مقاله استیکینگ ارز دیجیتال چیست؟ را برای شما پیش از این آماده کرده‌ایم.
تغییرات کلیدی بعد از هاردفورک پکترا
اجرای این هاردفورک تغییرات زیادی در شبکه اتریوم ایجاد کرد و استفاده از آن را دگرگون کرد. این تغییرات شامل موارد زیر می‌شود:
هوشمند شدن کیف پول‌ها
بعد از پکترا کیف پول‌های عادی اتریوم دارای قراردادهای هوشمند شدند. از این پس کاربران می‌توانند بعضی از عملیات‌ها را تنها با یک امضا انجام دهند؛ کاری که قبلا نیاز به چند امضای تراکنش‌های پیاپی داشت. همچنین در صورت گم کردن کلید خصوصی، امکان بازیابی با شبکه‌های اجتماعی هم فعال شده است تا ریسک از دست دادن دارایی را پایین بیاورد.
ساده شدن تراکنش‌ها
یکی از آپدیت‌های پکترا قابلیت تجمیع (Boundling) تراکنش‌ها است. برای مثال قبلا برای خرید یک NFT باید دو تراکنش خرید و تایید انجام می‌شد؛ اما اکنون هردو این تراکنش‌ها در یکی جمع می‌شوند. امکان انجام تراکنش‌های چندامضایی با یک امضا نیز سرعت آن‌ها را بالا برده است.
پرداخت کارمزد با ارزهای دیگر
ویژگی پرداخت کارمزد با توکن‌هایی غیر از اتر و پرداخت توسط شخص سوم نیز در این آپدیت اضافه شده است. یعنی می‌توان با یک کیف پول که در آن اتری وجود ندارد، تراکنش انجام داد و کارمزد آن را از والت دیگری پرداخت کرد.
افزایش توان پردازشی برای رول‌آپ‌ها
در ارتقای نسخه پکترا تعداد Blob های موجود در هر بلاک افزایش پیدا کرده است. Blob به ساختاری گفته می‌شود که داده‌های خارج از ماشین اتریوم را در لایه اجماع بلاک چین ذخیره می‌کنند و بخش مهمی از راهکارهای افزایش مقیاسپذیری محسوب می‌شوند. با افزایش این واحدهای دیتا در واقع اتریوم توان پردازش داده‌های بیشتر با هزینه کمتر را پیدا می‌کند. البته این تغییر باید همراه با افزایش پهنای باند و توان ذخیره‌سازی نودها باشد.
بهینه‌سازی زیرساخت لایه اول
با استفاده از EIP-6110 اکنون دیگر تراکنش‌ها در خود لایه اول نیز مستقیما ثبت می‌شوند و دسترسی به آن‌ها راحت‌تر شده است و سپرده‌ها را به راحتی می‌توان در کاوشگر‌های بلاک مانند Etherscan مشاهده کرد. این موضوع به نحوی شفافیت شبکه اتریوم را هم بالا برده است.
EIP-7002 هم به اعتبارسنج‌ها این امکان را داده است که مستقیما در لایه اجرا درخواست خروج و برداشت سپرده خود را ثبت کنند که از این طریق، نیاز به سرویس‌هایی که قبلا درخواست خروج را در لایه اجماع ثبت می‌کردند، از بین رفته است.
ویژگی های مهم هاردفورک پکترا
ویژگی‌های مهم هارفورک پکترا که باعث افزایش مقیاسپذیری اتریوم شده است را در موارد زیر می‌توان خلاصه کرد:
تحولات کیف پول‌ها
این هاردفورک کیف پول‌های اتریوم را هوشمند کرده است. کاربران از این پس می‌توانند تراکنش‌هایی که قبلا نیاز به چند امضا داشت را با یک امضا انجام دهند. همچنین اگر عبارت بازیابی خود را گم کنند، می‌توانند با کمک دوستان و خانواده خود و شبکه‌های اجتماعی، حساب خود را بازیابی کنند. همچنین با استفاده از کیف پول‌های دیگر می‌توانند کارمزد تراکنش‌های خود را پرداخت کنند.
پرداخت کارمزد با توکن‌های دیگر
یکی از کاربردهای مهم پکترا امکان پرداخت کارمزد با استفاده از توکن‌های دیگر مانند استیبل کوین‌ها است. این قابلیت با استفاده از حساب‌های انتزاعی انجام می‌شود که در آن یک قرارداد واسط کارمزد را پرداخت می‌کند. به این طریق برای هر تراکنش کوچک نیاز به داشتن اتر نیست.
افزایش ظرفیت سهام‌گذاری
طرح EIP-7251 به افزایش سقف سهام اعتبارسنج‌ها مربوط است. طبق این طرح حداکثر سهام هر ولیدیتور از ۳۲ اتر به ۲۰۴۸ واحد تغییر کرده است. قبلا موجودی بیشتر از ۳۲ واحد اتریوم محاسبه نمی‌شد و راکد می‌ماند، اما با این تغییر جدید تعداد اعتبارسنج‌های مورد نیاز شبکه کمتر شده است و تراکنش‌هایی که پیش از این باید توسط تعداد نودهای بیشتری تایید می‌گرفتند، با تعداد کمتری تایید می‌گیرند. این موضوع خود به روال کار شبکه سرعت می‌دهد.
افزایش توان پردازش داده
پکترا با افزایش پهنای باند داده در رول‌آپ‌ها به سرعت تراکنش‌ها کمک کرده است. Blob ها که سابقا در هر بلاک ۳ عدد بودند به ۶ عدد افزایش یافته‌اند و هر بلاک توانایی این را پیدا کرده است که دو برابر داده قبلی را پردازش کند. این طرح همچنین باعث شده شیب افزایش هزینه‌ها در زمان شلوغی شبکه کمتر شود.
ساز و کار و فازهای اجرای هاردفورک پکترا
انجام این هاردفورک حاصل سال‌ها برنامه‌ریزی و تحقیق و آزمایش‌های متعدد است. فازهای مختلفی که به‌روزرسانی پکترا طی کرده است، از سال ۲۰۲۱ شروع شد و شامل مراحل زیر بود:
توسعه پیشنهادهای بهبود (EIP ها)
طرح‌های بهبودی که در پکترا هستند؛ از مدت‌ها قبل توسط تیم اتریوم در حال بررسی شدن بوده‌اند. برای مثال EIP-3074 در سال ۲۰۲۱ مطرح شده بود که همان طرح ایجاد کیف پول‌های هوشمند بود. این طرح‌ها از همین سال در جلسات Etherum Core Devs و AllCoreDevs مطرح و بررسی می‌شدند. اواخر سال ۲۰۲۵، بیست و پنج EIP مختلف کاندید شده بودند که یازده تا از آن‌ها در پکترا به مرحله اجرا رسیدند.
هماهنگی بین برنامه‌های اجرایی
اتریوم دارای چندین نرم‌افزار اجرایی مانند Geth، Nethermind ،Besu و نرم‌افزارهای اجماعی مانند Prysm و Lighthouse است که توسعه هرکدام از این قابلیت‌های جدید باید روی همه این برنامه‌ها امتحان شود. بعد از اینکه طرح‌های بهبود نهایی شدند، تیم‌های توسعه‌دهنده شروع به آزمایش آن‌ها روی نسخه‌هایی کردند که به دست کاربران می‌رسید. جلسات منظمی برای مطمئن شدن از هماهنگی این برنامه‌ها انجام شد و مستندات رسمی مثل Yellow Whitepaper از خروجی‌های آن‌ها بود.
آزمایش در شبکه‌های تستی
مثل هر هادرفورک مهمی، پکترا هم چندین بار بر روی شبکه‌های آزمایشی اجرا شد. دو شبکه تست عمومی برای آن سپولیا (Sepolia) و هولسکی (Holesky) بودند. در اواخر ۲۰۲۴ مشکلی در اجرای پکترا پیش آمد که ناشی از بعضی باگ‌ها بود. حتی یکی از تست نت‌ها به طور کامل از کار افتاد. این باگ‌ها که برطرف شدند، پکترا دوباره روی شبکه تستی جدید Holesky اجرا شد و این بار موفقیت‌آمیز عمل کرد.
ارتقای شبکه اصلی (Mainnet)
بعد از موفقیت‌آمیز بودن اجراهای آزمایشی، پکترا در ۷ می ۲۰۲۵ به اجرای نهایی رسید. این به‌روزرسانی یکی از مهم‌ترین ارتقاهای تاریخ اتریوم بود. تیم توسعه حدود ۱۲ دقیقه منتظر ماندند تا مطمئن شوند که شبکه به درستی کار می‌کند. این مرحله با موفقیت انجام شد و شبکه با هیچ مشکلی مواجه نشد. از این پس اتریوم دوران جدیدی را آغاز کرد که می‌تواند نویدبخش بازگشت این ارز به دوران اوج خود یا حتی بهتر از آن باشد.
تاثیر هاردفورک پکترا بر قیمت و روند اتریوم
بلافاصله بعد از اجرای هاردفورک، قیمت جهش کمی را تجربه کرد؛ اما نه آن مقدار که انتظار می‌رفت. یکی از دلایل این موضوع می‌تواند این باشد که سرمایه‌گذاران بزرگ پیش از اجرایی شدن این به‌روزرسانی، افزایش قیمت را پیش‌بینی کرده بودند و خریدهای خود را نهایی کرده بودند. درگیری بیشتر سرمایه‌داران با فاکتورهای اقتصاد کلان مثل نرخ بهره هم در این کم‌توجهی به این آپدیت بی‌تاثیر نبود و ممکن است خرید اتریوم را برای آن‌ها به تاخیر انداخته باشد.
تحلیل‌گران معتقدkn که اتریوم برای شکستن مقاومت‌های قیمتی کنونی و رسیدن به سناریوهای خوش‌بینانه باید سریع‌تر این هاردفورک را تبدیل به کاربردهای تازه برای خود کند و از این طریق کاربر جذب کند. همچنین کاهش سهم بازار اتریوم و ظهور رقبایی مثل سولانا یکی از دلایل رکود این ارز در سال‌های اخیر بوده است. بهبود فنی پکترا در صورتی می‌تواند در این رقابت اتریوم را دوباره پیشتاز کند که احساسات بازار را به سود این ارز تغییر دهد.
آینده اتریوم بعداز هاردفورک پکترا
اولین شرط تاثیرگذاری هاردفورک پکترا بر آینده اتریوم این است که استفاده‌های عملی از قابلیت‌های آن ایجاد شود. مثلا باید دید آیا والت‌هایی مثل متامسک این ویژگی هوشمند اتریوم را پیاده‌سازی می‌کنند؟ آیا پروژه‌های لایه دوم از ظرفیت Blob اضافه شده استفاده می‌کنند؟
قابلیت‌هایی که پکترا به اتریوم آورده است، مدت‌ها است توسط پروژه‌های رقیب اجرا شده است. مثلا سولانا همین حالا هم رابط کاربری آسان و تراکنش‌های ارزانی دارد. این تغییرات اتریوم را یک قدم در رقابت جلوتر برده است. ویتالیک بوترین معتقد است این هاردفورک آمده است تا کار با اتریوم و نگهداری آن را مانند بیت کوین ساده کند؛ اما برای رسیدن به چنین هدفی باید مسیر این ارتقا ادامه پیدا کند.
با افزایش میزان سهام‌گذاری احتمال ورود سرمایه‌های بزرگتر به اتریوم توسط نهادها هم بالا رفته است. چنین مشارکت‌هایی در شبکه این ارز می‌تواند به اعتبار آن اضافه کند و در بازار هم وضعیت رمزارز اتریوم را بهتر کند. هرچند آینده پر از احتمالات است؛ هاردفورک پکترا به کاربران اتریوم امید صعود دوباره این شبکه و ارز را داده است. از این رو پیشنهاد می‌شود پیش از تصمیم‌گیری برای خرید و فروش اتریوم، سری به صفحه تحلیل اتریوم بزنید و با تحلیل‌های متفاوت و دیدگاه‌های مختلفی از رمزارز اتریوم را می‌توانید در صفحه تحلیل اتریوم دنبال کنید. ممکن است در تصمیم‌گیری‌ها بتواند برای شما کمک‌کننده باشد.
