وایت پیپر کاردانو | بررسی و تفسیر کامل وایت پیپر ADA

پروژه محبوب کاردانو یکی از بلاک چین‌های کاربردی و مهم دنیای رمزارزها است. مهم‌ترین وجه تمایز این پروژه داشتن پایه تحقیق‌محور و دانشگاهی است. بر خلاف بیت کوین و اتریوم که وایت پیپر رسمی دارند، کاردانو هیچ سند رسمی تحت این عنوان منتشر نکرده است. دلیل این موضوع هم این است که سازندگان کاردانو می‌خواستند پروژه خود را بر اساس مجموعه‌ای گسترده و دقیق از مقالات علمی داوری‌شده (Peer-reviewed Papers) و مستندات فنی معتبر پیش ببرند.

موضوعی که در این پروژه بیش از هرچیزی مشخص است، همین تمایل به اصول علمی و دقت فنی است. در سایت رسمی کاردانو مستندات و مقالاتی دقیق و فنی موجود است که جزئیات این پروژه و نقشه راه آن را بیان کرده است. ما در این مطلب قصد داریم این نوشتارها را بررسی کنیم تا شما را با شبکه کاردانو و کارکردهای آن بیشتر آشنا کنیم.

چرا بررسی وایت پیپر کاردانو مهم است؟

وایت پیپر هر پروژه‌ بلاک‌چینی نمایانگر پایه‌های فنی و علمی آن پروژه است. کاردانو به‌ عنوان یک بلاک‌ چین نسل سوم، رویکرد متفاوتی دارد و به‌جای انتشار یک وایت پیپر رسمی، مجموعه‌ای از اسناد فنی و مقالات علمی داوری‌شده را در وب‌سایت رسمی خود منتشر کرده است. ما نیز در این مطلب، مستندات موجود در این وب‌سایت را بررسی کرده‌ایم. مطالعه‌ دقیق این اسناد به سرمایه‌گذاران نشان می‌دهد که کاردانو پایه علمی بسیار قوی دارد و بر مبنای تحقیقات دانشگاهی و روش‌های دقیق ریاضی ساخته شده است که صحت و امنیت عملکرد آن را تضمین می‌کند.

برای علاقه‌مندان به فناوری بلاک‌چین نیز این اسناد، دریچه‌ای به ساختار منحصربه‌فرد کاردانو باز می‌کند؛ از الگوریتم اجماع Ouroboros تا مدل حسابداری توسعه‌یافته (EUTXO). در واقع، درک دقیق ساختار علمی این پروژه از طریق این اسناد کمک می‌کند که بفهمیم کاردانو چگونه قصد دارد مشکلات نسل اول بلاک‌چین‌ها (مثل بیت‌کوین) و نسل دوم (مثل اتریوم) را برطرف کند.

بررسی دقیق مستندات فنی کاردانو روشن می‌کند که چرا این پروژه به موضوعاتی مثل مقیاس‌پذیری، پایداری و امنیت اینقدر اهمیت می‌دهد و چگونه این ویژگی‌ها می‌توانند در درازمدت برای سرمایه‌گذاران باعث اطمینان باشند. همچنین شناخت این جزئیات فنی، امکان گرفتن تصمیمات آگاهانه‌تر درباره‌ سرمایه‌گذاری، مشارکت در شبکه از طریق استیکینگ و استفاده از قراردادهای هوشمند آن را فراهم می‌کند. بررسی کامل اسناد فنی ارائه‌شده توسط کاردانو برای هر فردی که علاقه‌مند به رمزارز ADA و فناوری آن است، اهمیت دارد تا از پتانسیل‌ها و مسیر آینده‌ی این پلتفرم آگاه شود. اگر قصد خرید کاردانو را دارید، آگاهی از این ویژگی‌های فنی و امنیتی برای شما ضروری است.

تحلیل و تفسیر بخش های اصلی وایت پیپر کاردانو

مستندات موجود در وب سایت کاردانو موضوعات مختلفی از جمله اهداف کلی، ویژگی‌های فنی، ساختار شبکه و برنامه‌های آینده این پروژه را بیان کرده است. در این قسمت می‌خواهیم این موضوعات را دسته‌بندی کنیم و هریک را به‌طور جداگانه بررسی کنیم.

مقدمه و اهداف پروژه

کاردانو یک پروژه بلاک‌چینی متن‌باز با مکانیسم اثبات سهام (PoS) است که در سال ۲۰۱۵ شروع به کار کرد. بنیانگذار کاردانو، چارلز هاسکینسون، یکی از اعضای اولیه تیم اتریوم بود که با رویکردی دانشگاه‌محور، تصمیم به ایجاد پلتفرمی علمی‌تر و مقیاس‌پذیرتر گرفت.

هدف اولیه این شبکه برطرف کردن چالش‌های موجود در بلاک چین‌های قبلی بوده است. کاردانو می‌خواهد اکوسیستمی بسازد که هم نیازهای کاربران را به خوبی پوشش دهد و هم قابلیت ترکیب شدن با سایر سیستم‌ها مثل مؤسسات مالی یا بلاک‌چین‌های دیگر را داشته باشد. هدف نهایی آن نیز رساندن فناوری بلاک‌چین به نسل سوم است. یعنی نقاط قوت نسل اول (امنیت بیت‌کوین) و نسل دوم (قراردادهای هوشمند اتریوم) را ترکیب کند و در عین حال مشکلات آن‌ها را از بین ببرد. مثلا نسل اول بلاک‌چین تمرکز بر انتقال ارزش و تمرکززدایی داشت، اما قراردادهای هوشمند را نداشت. نسل دوم (اتریوم) این امکان را اضافه کرد، اما مشکلاتی نظیر مقیاس‌پذیری و هزینه‌های بالا داشت.

کاردانو از ابتدا با رویکردی تحقیق‌محور طراحی شد و سه اصل اساسی داشت: امنیت، مقیاس‌پذیری و کاربرد داشتن. تمامی تحقیقات و مشخصات فنی پشت کاردانو برای عموم منتشر شده و توسعه‌ آن بر پایه‌ مقاله‌های دانشگاهی انجام گرفته است. این مقدمه و اهداف نشان می‌دهد که کاردانو تنها یک رمزارز نیست، بلکه پلتفرمی با نقشه‌ راه بلندمدت و پشتوانه‌ علمی قوی است که می‌خواهد زیرساخت لازم برای اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز آینده را فراهم کند.

ساختار و لایه‌های شبکه کاردانو

ساختار کاردانو به صورت چند-لایه طراحی شده است تا انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری شبکه را بیشتر کند. به طور مشخص، بلاک‌چین کاردانو به چهار لایه‌ی مجزا تقسیم می‌شود:

• لایه شبکه (Networking Layer): این لایه یک پروتکل همتابه‌همتای (P2P) مخصوص اثبات سهام است که ارتباط امن و تبادل داده‌ها بین نودهای شبکه را ممکن می‌کند. تمام نودهای کاردانو از طریق این لایه به هم متصل شده‌اند و اطلاعات بلاک‌ها و تراکنش‌ها را منتشر می‌کنند. طراحی این لایه به گونه‌ای است که مقاومت شبکه در برابر سانسور و حملات را بیشتر می‌کند.
• لایه اجماع (Consensus Layer): پروتکل اجماع Ouroboros (اوروبُروس) بر این لایه قرار دارد و وظیفه دارد وضعیت زنجیره و اعتبار تراکنش‌ها را بین همه‌ی نودها هماهنگ کند.
• لایه تسویه (Settlement Layer): این بخش، لایه‌ی دفترکل (لجر) کاردانو است که تراکنش‌های ADA در آن ثبت می‌شود. لایه تسویه کار مدیریت حساب‌ها، موجودی‌ها و نظارت بر اجرای قوانین پایه شبکه را می‌‎کند. 
• لایه اسکریپت‌نویسی (Scripting Layer): این لایه که به آن پلاتوس (Plutus) می‌گویند، در واقع بستر اجرای قراردادهای هوشمند بر روی شبکه کاردانو است. کدهای اسکریپتی (مانند قراردادهای Plutus) در این لایه اجرا می‌شوند.

فایده این طراحی لایه‌ای در کاردانو آن است که کار پردازش تراکنش‌ها را از اجرای قراردادهای هوشمند جدا می‌کند. این تفکیک باعث بالا رفتن مقیاس‌پذیری می‌شود؛ چرا که تغییرات یا به‌روزرسانی‌های هر بخش می‌تواند بدون تأثیر منفی بر بخش دیگر انجام شود. مثلا افزایش سرعت و ظرفیت تراکنش‌ها در لایه شبکه و اجماع و افزودن قابلیت‌های جدید قرارداد هوشمند در لایه اسکریپت‌نویسی انجام می‌شود. 

الگوریتم اجماع Ouroboros 

مدل اجماع اوروبوروس (Ouroboros)، الگوریتم اثبات سهام (Proof-of-Stake) کاردانو است که وظیفه‌ آن تامین امنیت و تمرکززدایی شبکه است. اوروبوروس نخستین الگوریتم اثبات سهامی است که امنیت آن به صورت علمی اثبات شده و در کنفرانس‌ها و مجلات معتبر حوزه‌ رمزنگاری به آن پرداخته شده است. نام این الگوریتم از نماد باستانی اوروبوروس گرفته شده؛ مار یا اژدهایی که دم خود را می‌خورد و نماد چرخه‌ بی‌پایان است. این نام‌گذاری بیانگر رشد همیشگی شبکه با مصرف انرژی بسیار کمتری نسبت به الگوریتم‌های اثبات کار است.

در اوروبوروس، زمان شبکه به دوره‌های مشخصی تقسیم می‌شود که به آن‌ها اپک (Epoch) گفته می‌شود. هر اپک به نوبه‌ خود شامل هزاران بازه‌ زمانی کوچک‌تر به نام اسلات (Slot) است. در حال حاضر مدت هر اسلات تقریباً یک ثانیه است. در ابتدای هر اسلات، شبکه به طور تصادفی و بر اساس میزان سهامی که هر استخر یا نود دارد، یک یا چند گره را به عنوان  رهبر اسلات (Slot Leader) انتخاب می‌کند. رهبران اسلات وظیفه دارند بلاک جدیدی را در آن بازه‌ زمانی تولید کنند. هرچه مقدار ADA استیک‌شده در یک استخر بیشتر باشد، احتمال انتخاب آن به عنوان رهبر اسلات نیز بیشتر می‌شود و در نتیجه شانس بیشتری برای کسب پاداش خواهد داشت.

با این حال، برای جلوگیری از متمرکز شدن شبکه در تعداد محدودی از استخرهای بزرگ، کاردانو روش‌هایی برای تشویق و جریمه در نظر گرفته تا اندازه استخرها از حد معینی بیشتر نشود و تعداد تولیدکنندگان بلاک در شبکه همیشه زیاد باشد.

زمان‌بندی منظم و مشخص الگوریتم اوروبوروس باعث می‌شود تولید بلاک‌ها و تأیید تراکنش‌ها به شکلی پایدار و قابل پیش‌بینی انجام شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اوروبوروس، مدل امنیتی قدرتمند آن است؛ به طوری که تیم کاردانو نشان داده امنیت آن از لحاظ تئوری معادل امنیت الگوریتم اثبات کار بیت‌کوین است، به شرط آنکه بیش از ۵۰ درصد از سهام شبکه در اختیار بازیگران درستکار باشد. این ویژگی در حالی به دست آمده که مصرف انرژی آن بسیار کمتر از بیت‌کوین بوده و به همین دلیل کاردانو را به گزینه‌ای پایدار و دوستدار محیط‌زیست تبدیل کرده است.

در مجموع، اوروبوروس به کاردانو اجازه می‌دهد بدون نیاز به تجهیزات گران‌قیمت و پرمصرف استخراج، شبکه‌ای امن، غیرمتمرکز و مقیاس‌پذیر را ایجاد کرده و تراکنش‌های کاربران را به شکلی نهایی و مطمئن تأیید کند. توضیحات تکمیلی درباره نحوه کارکرد الگوریتم اوروبوس را می‌توانید از مقاله اوروبوروس چیست؟ بخوانید.

زبان‌های برنامه‌نویسی و قراردادهای هوشمند

یکی از نقاط عطف توسعه کاردانو، اضافه شدن قابلیت قراردادهای هوشمند در سال ۲۰۲۱ بود. کاردانو نسبت به قراردادهای هوشمند رویکرد خاصی دارد و از چندین زبان برنامه‌نویسی برای توسعه و اجرای آن‌ها پشتیبانی می‌کند. مهم‌ترین این زبان‌ها Plutus و Marlowe هستند:

پلاتوس (Plutus): پلاتوس زبان بومی قرارداد هوشمند کاردانو است. یک قرارداد هوشمند Plutus در اصل یک برنامه است که بخش‌هایی از آن روی زنجیره (on-chain) و بخش‌هایی خارج از زنجیره (off-chain) اجرا می‌شود. استفاده از یک زبان کاملاً تابعی و قوی از لحاظ تایپ مانند هسکل، به پلاتوس امکان می‌دهد قراردادهایی قابل اطمینان و بدون خطاهای رایج بسازد. پلاتوس با استفاده از آخرین دستاوردهای تحقیق در زبان‌های برنامه‌نویسی، یک محیط امن برای توسعه قراردادهای هوشمند به وجود آورده است.

مارلو (Marlowe): مارلو یک زبان برنامه‌نویسی دامنه‌محور (DSL) است که به طور خاص برای قراردادهای مالی در کاردانو طراحی شده است. برخلاف Plutus که  برای هر نوع قرارداد کارایی دارد، Marlowe ساده‌تر است و مؤسسات مالی و کاربران غیر برنامه‌نویس نیز می‌توانند با آن قراردادهای هوشمند طراحی کنند. مارلو امکان ایجاد قراردادها را هم با رابط‌های گرافیکی و هم به صورت کدنویسی دارد. مهم‌ترین کاربرد مارلو مواردی مثل وام‌دهی، قراردادهای بیمه و ابزارهای مالی دیگر برای تعیین شرایط پرداخت است.

علاوه بر Plutus و Marlowe، کاردانو از زبان‌ها و ابزارهای دیگری برای قراردادهای هوشمند مانند زبان Aiken، Glow و OpShin هم دارد. این تنوع نشان‌دهنده این است که کاردانو می‌خواهد توسعه‌دهندگان مختلف را به خود جذب کند. این انعطاف‌پذیری باعث پیشرفت برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) بر روی کاردانو می‌شود و دقت و امنیت قراردادهای مالی این شبکه را تضمین می‌کند.

مدل حسابداری UTXO توسعه‌یافته

مدل حسابداری توسعه‌یافته UTXO یکی از ویژگی‌های خاص کاردانو در لایه‌ی دفترکل است. کاردانو مانند بیت‌کوین مدل خروجی‌های خرج‌نشده تراکنش (UTXO) را دارد؛ اما پس از به‌روزرسانی Alonzo این مدل را برای پشتیبانی به چنددارایی (multi-asset) و قراردادهای هوشمند هم استفاده کرد.

در مدل UTXO سنتی مانند بیت کوین، هر تراکنش تعدادی ورودی و تعدادی خروجی جدید دارد. خروجی‌ها با یک آدرس (کلید عمومی یا هش آن) و یک مقدار (مثلاً مقدار ADA) مشخص می‌شوند. زمانی که خروجی به عنوان ورودی تراکنش بعدی مصرف شود، دیگر قابل استفاده نخواهد بود. این مدل ساده و امن است، اما به تنهایی برای قراردادهای هوشمند کافی نیست.

کاردانو با مدل EUTXO دو  تغییر در این مدل به وجود آورده است: نخست اینکه مفهوم آدرس را تعمیم داده و به جای صرفاً کلید عمومی، هر خروجی می‌تواند حاوی یک کد هوشمند به شکل یک قفل منطقی باشد. برای خرج کردن آن خروجی، باید شرایط تعریف‌شده در این کد وجود داشته باشد؛ مثلاً وجود یک امضای خاص یا حتی محاسبه‌ی یک تابع که مقدار خاصی را نشان بدهد. برای نمونه می‌توانیم خروجی‌ای داشته باشیم که تنها در صورت وارد کردن یک رمز یا گذشتن یک بازه زمانی معین قابل خرج شدن باشد. بدین شکل، منطق قرارداد هوشمند مستقیماً در آدرس‌ها و خروجی‌های تراکنش‌ها ایجاد می‌شود.

دومین تغییر، توانایی افزودن داده‌های دلخواه به خروجی‌ها است. به این معنی که هر UTXO علاوه بر مبلغ، می‌تواند حاوی اطلاعات جانبی نیز باشد که آن اطلاعات می‌تواند در هنگام خرج شدن توسط کد هوشمند مورد استفاده قرار گیرد. این داده‌ها نقش ذخیره وضعیت را برای قراردادهای هوشمند بازی می‌کنند و امکان انجام قراردادهای پیچیده با چند مرحله را فراهم می‌کند که در مدل حساب مبتنی بر موجودی مانند اتریوم هم رایج است.

 مهم‌ترین مزیت EUTXO در قیاس با مدل حسابداری اتریوم این است که اعتبارسنجی تراکنش‌ها کاملاً محلی و مستقل انجام می‌شود. یعنی موفقیت یا شکست یک تراکنش، تنها به ورودی‌ها و خود آن تراکنش بستگی دارد و وابسته به هیچ تراکنش دیگری نیست.

به این ترتیب می‌توان به صورت Off-chain صحت و موفقیت یک تراکنش را بررسی کرد، چرا که تمام اطلاعات لازم در خود تراکنش و UTXOهای آن موجود است. بنابراین هزینه‌ی کارمزد و اجرای قرارداد از ابتدا قابل محاسبه است و مشکلاتی مثل اتمام غیرمنتظره‌ی گس در میانه‌ی راه پیش نمی‌آید. دیگر اینکه  به خاطر ماهیت محلی تراکنش‌ها، شبکه می‌تواند تراکنش‌های متعددی را به صورت موازی پردازش کند. به این ترتیب مقیاس‌پذیری بالا می‌‎رود.

حاکمیت شبکه

حاکمیت در شبکه کاردانو یکی از قسمت‌های مهم فاز آخر توسعه آن (فاز Voltaire) است. کاردانو از ابتدا طوری ساخته شده بود که در نهایت به یک سیستم خودگردان و جامعه‌محور تبدیل شود. در مراحل اولیه، تصمیم‌گیری‌های بزرگ شبکه عمدتاً توسط نهادهای مؤسس (IOHK، بنیاد کاردانو و Emurgo) انجام می‌شد. اما کم‌کم، روش‌های جدیدی برای مشارکت دارندگان ADA و جامعه در نظر گرفته شده است. یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌ها در زمینه حاکمیت کاردانو، پیشنهاد CIP-1694 است که در سال ۲۰۲۳ مطرح شد. این پیشنهاد که نام آن برگرفته از سال تولد ولتر (Voltaire) فیلسوف نامدار است، ساختار حکمرانی جدیدی را معرفی می‌کند که شامل سه بخش اصلی است:

• نمایندگان واگذارشده: این کاربران دارندگان ADA هستند که توسط سایر کاربران انتخاب شده‌اند یا به آن‌ها از طرف کاربران دیگر وکالت داده شده‌ است. هر دارنده ADA می‌تواند خودش DRep شود یا سهام رأی خود را به یک DRep واگذار کند. 
• کمیته قانون اساسی: گروهی منتخب هستند که وظیفه دارند بر هماهنگی تصمیمات با قانون اساسی کاردانو نظارت کنند. قانون اساسی کاردانو مجموعه‌ای از اصول و قواعد حاکم بر شبکه است که در فاز ولتر نوشته می‌شود. کمیته قانون اساسی تضمین می‌کند که تغییرات اساسی شبکه در چارچوب این اصول باشد.
• اپراتورهای استخر سهام: همان تولیدکنندگان بلاک و گردانندگان استخرهای سهام هستند که علاوه بر نظارت بر شبکه در سطح فنی، در برخی تصمیمات حکمرانی نیز حق رأی دارند. اپراتورهای استخر به دلیل نقشی که در امنیت و پایداری شبکه دارند، اهمیت بسیاری دارند.

طبق CIP-1694، هر تصمیمی مثل تغییری در پروتکل، تقسیم بودجه خزانه یا آپدیت نرم‌افزار می‌تواند توسط هر کسی از جامعه پیشنهاد شود، اما برای تأیید باید حد نصاب آرای دو تا از گروه‎های مذکور را کسب کند. این فرآیند به شکلی شفاف و دموکراتیک طراحی شده تا تصمیم‌گیری از شرکت‌های توسعه‌دهنده به خود جامعه‌ کاردانو منتقل شود.

علاوه بر این، کاردانو یک خزانه غیرمتمرکز هم دارد که بخشی از هر پاداش بلاک در آن جمع می‌شود. این خزانه برای تأمین مالی برای توسعه شبکه استفاده می‌شود. پروژه کاتالیست در شبکه کاردانو نمونه‌ای از حاکمیت جامعه‌محور قبل از CIP-1694 بود که در آن دارندگان ADA به پروژه‌های نوآورانه رأی می‌دادند و بودجه به آن‌ها داده می‌شد. انتظار می‌رود با نهایی شدن CIP-1694 و آغاز دوره ولتر، کاتالیست نیز با ساختار جدید ترکیب شود.

برنامه‌های آینده و نقشه راه

کاردانو از ابتدا دارای یک نقشه راه پنج‌مرحله‌ای بوده است که هر مرحله بر جنبه‌ مشخصی از توسعه تمرکز دارد. این پنج مرحله عبارتند از: بایرون (Byron)، شلی (Shelley)، گوگن (Goguen)، باشو (Basho) و ولتر (Voltaire). در ادامه به‌صورت خلاصه هر فاز را بررسی می‌کنیم:

عصر بایرون (بنیان‌گذاری):
فاز اول توسعه کاردانو که در سپتامبر ۲۰۱۷ شبکه اصلی آن راه‌اندازی شد. در دوره بایرون، زنجیره اولیه کاردانو ایجاد شد که یک شبکه متمرکز و متکی بر سرورهای IOHK بود و می‌توانست تراکنش‌های ADA را انجام دهد. هدف بایرون فراهم کردن زیرساخت اولیه، انتشار کیف‌پول‌های رسمی (Daedalus برای دسکتاپ و Yoroi برای مرورگر) و امکان خرید و فروش ADA در صرافی‌ها بود. بایرون همچنین یک مرورگر بلاک اولیه را معرفی کرد. 

عصر شلی (غیرمتمرکزسازی):
مرحله دوم که در اواسط ۲۰۲۰ با یک هاردفورک ترکیبی (HFC) فعال شد. در دوره شلی، کاردانو از شبکه‌ی متمرکز خارج شد و استخرهای سهام و مکانیزم استیکینگ شروع شد. به تدریج اکثر بلاک‌ها توسط استخرهای غیرمتمرکز ساخته شدند و مشارکت‌کنندگان با استیکینگ ADA در این استخرها، در امنیت شبکه شرکت کردند و پاداش دریافت کردند. دوره شلی همچنین شامل بهینه‌ کردن تجربه کاربری استیکینگ و آغاز شکل‌گیری یک مدل اقتصادی جدید حول ADA بود.

عصر گوگن (قراردادهای هوشمند):
این فاز که نامش را از جوزف گوگن (دانشمند علوم کامپیوتر) گرفته، نقطه عطفی در قدرت شبکه کاردانو است. در دوره گوگن (اواخر ۲۰۲۱)، کاردانو پشتیبانی از قراردادهای هوشمند را از طریق هاردفورک آلونزو (Alonzo) به شبکه اضافه کرد. با این کار، توسعه‌دهندگان می‌توانستند برنامه‌های غیرمتمرکز (DApp) بر بستر کاردانو ایجاد کنند و از زبان Plutus استفاده می‌کردند. همچنین کمی قبل از آن، در هاردفورک مری (Mary) قابلیت صدور توکن‌های دیگر در شبکه بدون نیاز به قرارداد هوشمند فراهم شده بود. ترکیب این امکانات، کاردانو را به یک پلتفرم چندمنظوره مالی و کاربردی تبدیل کرد. در این دوره، شاهد ظهور توکن‌های متعدد، NFTها و پروژه‌های دیفای اولیه روی کاردانو بودیم. 

عصر باشو  (مقیاس‌پذیری و بهینه‌سازی):
تمرکز این مرحله بر افزایش ظرفیت و سرعت شبکه  و مأموریت آن بهتر کردن عملکرد زیرساختی کاردانو است تا بتواند تعداد کاربران و تراکنش‌های متعدد  را مدیریت کند. از جمله برنامه‌های باشو می‌توان راه‌اندازی زنجیره‌های جانبی (Sidechains) برای تقسیم بار شبکه، بهبود پروتکل‌های شبکه‌ای (مانند pipelining برای افزایش توان معاملات)، و ارتقای الگوریتم اجماع (مانند نسخه‌های پیشرفته Ouroboros) را نام برد. یکی از پروژه‌های مهم این مرحله پروتکل هیدرا (Hydra) است که یک راهکار لایه دوم برای پردازش تعداد زیادی تراکنش خارج از زنجیره اصلی با امنیت نزدیک به لایه اول است.  همچنین Mithril یک پروتکل دیگر در دوره باشو است که هدف آن هماهنگی سریع نودها با استفاده از امضاهای تجمعی است. 

عصر ولتر (حاکمیت و خودپایداری):
پنجمین و آخرین فاز نقشه راه، با هدف تحقق حاکمیت غیرمتمرکز کامل  شبکه آغاز خواهد شد. در عصر ولتر، کاردانو از سیستم رأی‌گیری درون‌زنجیره‌ای گرفته تا خزانه‌ی غیرمتمرکز برای تأمین مالی توسعه‌های آینده را به دست کاربران خود می‌سپارد.مهم‌ترین اقدامات در این دوره تصویب و اجرای CIP-1694 و تدوین قانون اساسی کاردانو است. با تحقق این مرحله، کاردانو به یک سیستم خودمختار غیرمتمرکز بزرگ تبدیل خواهد شد که هم از لحاظ فنی و هم اقتصادی توسط مشارکت‌کنندگان خود اداره می‌شود. بعد از آن، شبکه‌ای خواهیم داشت که هم از دید فناوری پیشرفته است و هم قادر است خود را تامین و هدایت کند. برای اطلاع از آخرین تغییرات این طرح و به‌روزرسانی‌های شبکه، دنبال کردن اخبار کاردانو اهمیت زیادی دارد.

نتیجه‌گیری و تحلیل نهایی وایت پیپر کاردانو

مستندات وبسایت رسمی کاردانو تصویری جامع از یک پلتفرم بلاک‌چین نسل نو ارائه می‌دهد که با دقت علمی و برای آینده ساخته شده است. با بررسی قسمت‌های مختلف این مستندات متوجه می‌شویم که کاردانو چگونه سعی کرده سه‌ ویژگی مقیاس‌پذیری، امنیت و غیرمتمرکزسازی را هم‌زمان داشته باشد. این شبکه این کار را از طریق نوآوری‌های متعدد انجام داده است: از الگوریتم اجماع Ouroboros که مصرف انرژی پایین اما امنیتی در حد اثبات کار دارد گرفته، تا ساختار چندلایه که امکان توسعه و به‌روزرسانی آسان‌تر بخش‌های مختلف شبکه را فراهم می‌آورد. همچنین مدل EUTXO و زبان‌های پیشرفته‌ای مثل Plutus نشان می‌دهد که کاردانو برای اجرای قراردادهای هوشمند، راه حلی متفاوت دارد تا مشکلاتی نظیر کارمزدهای متغیر و تراکم شبکه را کم کند.

جنبه‌ متمایز دیگر، تأکید کاردانو بر روش‌های رسمی و تحقیق‌محور است. مستندات این پروژه بر پایه‌ مقالات دانشگاهی است و کدهای آن با زبان‌های ایمنی مثل هسکل نوشته شده‌اند. این موضوع اگرچه توسعه را کندتر کرده است، اما نتیجه‌ آن اعتمادپذیری بالای شبکه و نبود باگ‌ها یا توقف‌های مشکل‌ساز بوده است.

حاکمیت کاردانو نیز در حال ورود به مرحله‌ای است که جامعه بتواند مستقیماً در مورد سرنوشت شبکه تصمیم بگیرد. این موضوع در دنیای بلاک‌چین اهمیت زیادی دارد؛ زیرا پروژه‌هایی موفق‌تر خواهند بود که با گذشت زمان از بنیان‌گذاران مستقل شوند و به دست کاربرانشان سپرده شوند. 

ویژگی‌های فنی کاردانو نشان می‌دهد که این پلتفرم صرفاً یک ارز دیجیتال نیست، بلکه یک زیرساخت بلاک‌چینی کامل با چشم‌انداز تبدیل شدن به «اینترنت بلاک‌چین‌ها» و هسته خدمات مالی آینده است. البته این پلتفرم چالش‌هایی هم پیش روی خود دارد؛ از جمله رقابت با پلتفرم‌های قرارداد هوشمند دیگر (مثل اتریوم و سولانا)، جذب توسعه‌دهندگان و پروژه‌های بیشتر به اکوسیستم و تکمیل نقشه راه که تیم این پروژه برای رفع آن، باید همچنان متعهد به تلاش بمانند و در مسیر خود ثابت قدم باشند.