بیت کوین اولین ارز دیجیتال دنیا است که بر بستر شبکه‌ای غیرمتمرکز به نام بلاک چین فعالیت می‌کند. هدف بیت کوین ایجاد یک سیستم مالی، بدون نیاز به نظارت نهاد مرکزی بود که کاربران در آن همگی به فعالیت‌های شبکه دسترسی داشته‌باشند. اما انجام تراکنش‌های بیت کوین هزینه‌ای برای کاربر دارد. در این مطلب قصد داریم در مورد این هزینه و چگونگی محاسبه و عوامل موثر بر آن صحبت کنیم.
کارمزد بیت کوین چیست؟
اگر تا به حال درباره بزرگترین رمزارز بازار کریپتو نخوانده‌اید، بهتر است ابتدا مقاله بیت کوین چیست را بخوانید. کارمزد بیت کوین مبلغی است که کاربران برای جابه‌جایی این ارز از یک کیف پول به کیف پول دیگر پرداخت می‌کنند. این مبلغ تبدیل به پاداشی برای ماینرها میشود تا تراکنش را به بلاک چین اضافه کنند. ماینرها برای ثبت تراکنش‌های بیت کوین از مکانیسم اثبات کار استفاده می‌کنند؛ یعنی یک مساله پیچیده ریاضی را حل می‌کنند و این کار انرژی برق و توان محاسباتی بالایی نیاز دارد. بنابراین شبکه برای آن‌ها پاداش در نظر گرفته که به وسیله کارمزد تراکنش‌ها پرداخت میشود. به این طریق، ایجاد انگیزه با پرداخت کارمزد به حفظ امنیت بلاک چین نیز کمک می‌کند. همچنین چون فضای بلاک محدود است ماینرها تراکنش‌هایی که کارمزد بالاتری دارند را در اولویت قرار می‌دهند. پس کارمزد تراکنش بر سرعت انجام آن تاثیر می‌گذارد.
انواع کارمزد بیت کوین
در معنای وسیع‌تر چند نوع کارمزد بیت کوین وجود دارد که هرکدام کارکرد خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:
کارمزد تراکنش (Transaction Fee)
این کارمزد همان مبلغی است که کاربران هنگام ارسال تراکنش پرداخت می‌کنند تا آن را در شبکه ثبت کنند. این پاداش به ماینرها داده میشود تا تراکنش جدید را در بلاک تایید و ثبت کنند و آن بلاک را به زنجیره اضافه کنند. کارمزد تراکنش به مقدار بیت کوین ارسالی وابستگی ندارد؛ بلکه به حجم تراکنش بر حسب بایت بستگی دارد و واحد اندازه‌گیری آن ساتوشی بر بایت (satoshi/byte) است. هرچه کارمزد بالاتری پرداخت کنید، احتمال ثبت تراکنش در بلاک بعدی افزایش می‌یابد و سرعت تراکنش شما بیشتر میشود. بنابراین در زمان‌های ازدحام شبکه باید کارمزد بالاتری را پرداخت کنید.
کارمزد استخراج (Mining Fee)
این کارمزد در واقع همان کارمزد تراکنش است که به ماینرها پرداخت میشود تا تغییرات شبکه را تایید و به بلاک چین اضافه کنند. در واقع کارمزد استخراج همان پاداش بلاک (Block Reward) است که درآمد ماینرها را تشکیل می‌دهد. در این مکانیسم ماینرها تراکنشی را که کارمزد بالاتر داشته باشد، در اولویت قرار می‌دهند.
همانطور که می‌دانید پاداش ماینرها برای استخراج بیت کوین در یک پروسه زمانی تقریبا چهارساله که به آن هاوینگ می‌گویند، نصف میشود و این موضوع اهمیت کارمزد تراکنش‌ها را در ایجاد انگیزه برای ماینرها بیشتر می‌کند. در آینده که مقدار بیت کوین استخراج شده به سقف خود برسد، همین کارمزدها تنها درآمد ماینرها را تشکیل می‌دهند.
کارمزد شبکه (Network Fee)
کارمزد شبکه هزینه‌ای است که کاربران برای انجام تراکنش در لایه‌های بالاتر بیت کوین مانند شبکه لایتنینگ می‌پردازند. شبکه لایتنینگ یک راهکار لایه دوم بیت کوین است که در آن سرعت تراکنش‌ها با استفاده از ایجاد کانال‌های پرداخت خارج از بلاک چین افزایش یافته‌است. در شبکه لایتنینگ، کارمزد تراکنش‌ها شامل هزینه مسیریابی و مدیریت کانال‌های پرداخت است. هزینه راهکارهای لایه بالاتر، در مقایسه با شبکه اصلی بیت کوین کمتر است.
کارمزد برداشت (Withdrawal Fee)
این کارمزد، هزینه‌ای است که صرافی‌ها و کیف پول‌های دیجیتال برای جابه‌جایی بیت کوین می‌گیرند. مقدار کارمزد برداشت با توجه به سیاستهای صرافی متفاوت است. بعضی صرافی‌ها برای برداشت از شبکه لایتنینگ، کارمزد کمتری دریافت می‌کنند. همچنین در بعضی موارد ممکن است کارمزد برداشت صرافی بیشتر از کارمزد اصلی شبکه باشد چون خود صرافی برای پردازش سریع‌تر تراکنش‌ها چنین هزینه‌ای را می‌گیرد.
نحوه محاسبه کارمزد بیت کوین
کارمزد تراکنش‌های بیت کوین بر حسب حجم تراکنش(بر حسب بایت) و نرخ کارمزد (بر حسب ساتوشی بر بایت) محاسبه میشود. بر خلاف تصور رایج، مقدار بیت کوینی که انتقال می‌دهید، تاثیری بر کارمزد ندارد. بلکه تعداد ورودی‌ها و خروجی‌ها و حجمی که در بلاک چین ایجاد می‌کند، مهم است. فرمول زیر برای محاسبه مقدار کارمزد تراکنش استفاده میشود:
عوامل موثر بر کارمزد تراکنش بیت کوین
کارمزد تراکنش بیت کوین همواره عددی از پیش تعیین شده نیست و عوامل مختلفی روی آن تاثیر دارند. در ادامه این عوامل را برشمرده و تاثیر هریک را بر هزینه این شبکه توضیح داده‌ایم.
حجم تراکنش ها
هرچه حجم تراکنش بیشتر باشد، فضای بیشتری در بلاک اشغال می‌کند و کارمزد آن بالاتر می‌رود. ماینرها در هر بلاک فضای محدودی دارند و هرچقدر تراکنش فضای بیشتری بگیرد، بلاک‌های بیشتری باید به زنجیره اضافه شود. چون گفتیم که با استفاده از مکانیسم اثبات کار، ماینر برای ایجاد بلاک جدید باید یک مساله ریاضی پیچیده را حل کند که انرژی برق و توان محاسباتی می‌برد. اما چه عواملی روی حجم تراکنش تاثیر می‌گذارند:
تعداد ورودی‌ها
بیت کوین از سیستم خروجی‌های خرج نشده (UTXO) استفاده می‌کند. عملکرد این مدل به این صورت است که موجودی هر کیف پول به صورت یک سری خروجی خرج نشده در نظر گرفته میشود و هر بار که بیت کوین ارسال میشود، این خروجی‌ها به‌روزرسانی می‌شوند. ورودی‌های هر تراکنش در واقع خروجی‌های باقی‌مانده از تراکنش قبلی است.
اگر ورودی‌های یک تراکنش بیشتر باشند، حجم آن تراکنش بیشتر میشود و کارمزد بالا می‌رود. در مقابل اگر ورودی‌ها کمتر و یکپارچهتر باشند، حجم تراکنش کمتر میشود و کارمزد کمتری به آن تعلق می‌گیرد.
تعداد خروجی‌ها
خروجی‌های هر تراکنش، آدرسهایی است که بیت کوین به آن‌ها ارسال میشود و خروجی‌های مصرف نشده جدید برای تراکنش بعدی درست می‌کند. هرچه خروجی‌ها کمتر باشند، کارمزد تراکنش کمتر میشود.
فرمت آدرس
آدرس تراکنش‌های بیت کوین انواع مختلفی دارد که نوع رمزنگاری آن‌ها با هم متفاوت است. آدرس‌های Segwit معمولا هزینه تراکنش پایین‌تری دارند. برای آشنایی با آپگرید سگویت می‌توانید در مقاله مربوطه بیشتر بخوانید.
نوع امضای دیجیتال
هر تراکنش بیت کوین باید یک امضای دیجیتال داشته باشد تا اعتبار آن تایید شود. تراکنش‌های سگویت چون آدرس را از بدنه تراکنش جدا می‌کنند، حجم کمتری اشغال می‌کنند و کم‌هزینه‌تر هستند.
تراکم شبکه
شبکه بیت کوین دارای محدودیت فضا در بلاک‌های خود است. هر بلاک تقریبا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد تا ساخته شود و ۱ تا ۴ مگابایت فضا دارد. زمانی که کاربران زیادی در حال ارسال تراکنش هستند، تراکنش‌ها در صف پردازش قرار می‌گیرند و ماینرها با توجه به کارمزد هریک به آن‌ها اولویت می‌دهند. کاربران مجبور می‌شوند برای سریع‌تر پردازش شدن تراکنش خود به آن کارمزد بالاتری تخصیص دهند و به این شکل میانگین کارمزدها بالا می‌رود.
سرعت پردازش
همانطور که گفتیم ماینرها، تراکنش‌ها را بر حسب میزان کارمزد اولویت می‌دهند. پس اگر بخواهید انتقال شما زودتر انجام شود باید کارمزد بالاتری به آن اختصاص دهید تا در رقابت برای ورود به بلاک انتخاب شود. با پرداخت کارمزدهای بالاتر، تراکنش شما ممکن است در کمتر از ۱۰ دقیقه انجام بگیرد؛ اما اگر کارمزد کمی را انتخاب کنید ممکن است این پروسه روزها هم طول بکشد.
فضای بلاک
محدودیت فضای بلاک باعث رقابت بر سر ورود به زنجیره بیت کوین شده و تراکنش‌های با کارمزد بالاتر زودتر انجام می‌شوند. هر بلاک ۱ تا ۴ مگابایت ظرفیت دارد و تشکیل آن تقریبا ۱۰ دقیقه طول می‌کشد.
مثال از نحوه محاسبه کارمزد بیت کوین
فرض کنید حجم تراکنشی ۲۵۰ بایت باشد و نرخ کارمزد شبکه در آن ساعت ۵۰ ساتوشی بر بایت باشد. کارمزد تراکنش به صورت زیر بر حسب بیت کوین محاسبه میشود:
دلایل تغییرات کارمزد بیت کوین
کارمزدهای شبکه بیت کوین به دلیل تغییر در عرضه و تقاضا، متغیر است. در ادامه مهم‌ترین عواملی را مطرح کرده‌ایم که بر کارمزد شبکه تاثیر می‌گذارند:
ترافیک و ازدحام شبکه: زمانی که تعداد تراکنش‌های موجود در صف انتظار زیاد شود، کارمزدها بالاتر می‌رود.
اندازه بلاک و محدودیت فضا: بلاک‌های بیت کوین ۱ مگابایت گنجایش دارند که در آپگرید Segwit به ۴ مگابایت رسیده‌است و این باعث کاهش هزینه شده‌است.
هاوینگ و کاهش پاداش ماینرها: با رویداد هاوینگ که تقریبا هر چهار سال یکبار اتفاق می‌افتد، پاداش بلاک بیت کوین نصف میشود و ماینرها بیشتر به کارمزد تراکنش‌ها متکی می‌شوند. این موضوع کارمزدها را بالا می‌برد.
روندهای بازار: در بازارهای صعودی، کاربران بیشتری به خرید و فروش می‌پردازند و صف تراکنش‌ها طولانی‌تر شده و کارمزدها افزایش می‌یابد.
به‌روزرسانی‌های فنی: آپگریدهایی مانند سگویت و تپ‌روت باعث کاهش حجم تراکنش‌ها و در نتیجه کاهش کارمزدها میشود. هر دو این تکنولوژی‌ها بهینه‌سازی‌های پروتکل بیت کوین هستند. همچنین راهکارهای لایه دوم مثل شبکه لایتنینگ کارمزد کمتری نسبت به شبکه اصلی بیت کوین دارند.
روش‌های کاهش کارمزد بیت کوین
برای کاهش کارمزد بیت کوین روش‌های مختلفی وجود دارد. مثلا:
۱.استفاده از به‌روزرسانی‌های فنی مانند سگویت که حجم تراکنش‌ها را کاهش می‌دهند و باعث پایین آمدن کارمزد می‌شوند.
۲.انتخاب زمان‌های کم‌ترافیک شبکه برای انجام تراکنش‌ها باعث میشود در صف انتظار درگیر رقابت برای ورود به بلاک نشده و شبکه مجبور به افزایش کارمزد نباشد.
۳.بعضی کیف پول‌ها قابلیت انتخاب دستی کارمزد را دارند که می‌توانید با توجه به میزان شلوغی شبکه و عوامل دیگر کارمزد دلخواه خود را تعیین کنید. همچنین می‌توانید برای تراکنش‌های کم‌اهمیت‌تر، گزینه Low priority را انتخاب کنید تا با کارمزد کمتر در زمان بیشتری وارد شبکه شوند.
۴. استفاده از شبکه لایتنینگ نیز راه دیگری برای پرداخت کارمزد کمتر است. تراکنش‌های این شبکه نسبت به بیت کوین، سریع‌تر نیز هستند.
۵.برای کاربرانی که پرداخت‌های مکرر دارند، ادغام کردن (Batching) چند تراکنش با هم می‌تواند راهی برای صرفه‌جویی در پرداخت کارمزدهای متعدد باشد.
سخن آخر
بیت کوین سرآغاز تمرکززدایی و انقلاب مالی دنیای مدرن بود و هست. کارمزدی که برای استفاده از این شبکه می‌پردازیم، گرچه نسبت به شبکه‌هایی که بعد از آن آمدند، بیشتر است، اما باز هم هزینه‌ای است که برای استفاده از یک شبکه امن و شفاف می‌پردازید. همچنین به خاطر داشته باشید که برای کمتر کردن کارمزد تراکنش‌های خود می‌توانید از روش‌هایی استفاده کنید که در این مطلب به آن‌ها پرداختیم.
