با وجود ظهور ارزهای دیجیتال بی‌شمار که روز‌به‌روز هم به تعداد آن‌ها اضافه می‌شود، هنوز پروژه‌هایی که یک کارکرد جدی و واقعی داشته باشند، زیاد نیستند. پروژه کازماس و ارز دیجیتال اتم یکی از این پروژه‌ها است. شبکه کازماس آمده است تا بین بلاک چین‌های مختلف ارتباط برقرار کند، ایده‌ای که دنیای کریپتوکارنسی به آن نیاز داشت. این شبکه علاوه بر خاصیت تعاملی خود، مقیاسپذیری و امنیت را نیز ارتقا داده است. در این مطلب می‌خواهیم نگاهی به چیستی شبکه کازماس داشته باشیم و ارز دیجیتال بومی آن، اتم را بررسی کنیم.
ارز دیجیتال اتم چیست؟
ارز دیجیتال اتم یک توکن کاربردی برای شبکه کازماس است. اما خود شبکه کازماس چیست؟ این شبکه یک پلتفرم متن‌باز است که بلاک چین‌های مستقل (موسوم به Zone ها) روی آن قرار می‌گیرند و با استفاده از یک پروتکل ارتباط (موسوم به IBC) به هم متصل می‌شوند. بلاک چین اولیه این شبکه کازماس هاب نام دارد و وظیفه تسهیل ارتباط بین سایر شبکه‌ها را به عهده دارد.
ارز دیجیتال اتم نقش تامین امنیت و پرداخت تراکنش‌های این بستر را بازی میکند. دارندگان اتم با استیک کردن توکن‌های خود در فرآیند اثبات سهام این شبکه شرکت می‌کنند. این شبکه سیستم حاکمیت غیرمتمرکزی نیز دارد که ارز دیجیتال اتم در آن نقش توکن حاکمیتی را دارد و هولدرهای آن با توجه به میزان اتمی که در والت خود قفل می‌کنند، می‌توانند در رای‌گیری شرکت کنند. اگر با سازوکار الگوریتم اثبات سهام و استیکینگ آشنا نیستید، حتما مقاله استیکینگ ارز دیجیتال چیست؟ را بخوانید.
تاریخچه ارز دیجیتال اتم
اولین جرقه‌های ایده کازماس در سال ۲۰۱۴ در ذهن مهندسی به نام جی کوان زده شد و بعد از آن شخصی به نام ایتان بوکمن نیز به این پروژه پیوست. به عبارتی این دو نفر را می‌توان بنیانگذاران اتم دانست که با هدف ایجاد ارتباط میان بلاک چین‌ها، پروژه کازماس را راه‌اندازی کردند. ایده این پروژه طراحی بستری شبیه به یک اینترنت نوین برای بلاک چین‌ها بود. وایت پیپر کازماس در سال ۲۰۱۶ منتشر شد و در آن الگوریتم اجماع Tendermint BFT و پروتکل ارتباط بین زنجیره‌ای (IBC) معرفی شد. تامین سرمایه این پروژه را بنیاد اینترچین در سوئیس به عهده گرفت. آن‌ها در سال ۲۰۱۷ یک رویداد عرضه اولیه برگزار کردند و رمزارز اتم را به کاربران معرفی کردند. در این رویداد حدود ۱۷ میلیون دلار سرمایه جمع شد. طبق گزارش‌ها ۷۵٪ عرضه اولیه اتم به کاربران تعلق گرفت و ۱۰٪ آن نیز به شرکت توسعه‌دهنده نرم‌افزار تندرمینت داده شد.
شبکه کازماس هاب سرانجام در سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی شد و امکان معامله توکن‌های اتم نیز فراهم شد. از آن زمان این شبکه رشد قابل توجهی داشته و بلاک چین‌های مستقل متعددی روی آن ساخته شده‌اند؛ مانند شبکه ترا (Terra)، تورچین (THORChain) و کریپتو دات‌کام چین (Crypto.com Chain). بسیاری از کاربران با مشاهده این رشد تصمیم به خرید ارز اتم گرفتند، چراکه آینده آن را درخشان ارزیابی می‌کردند. یکی از نقاط عطف این شبکه انجام آپدیت Stargate در اوایل ۲۰۲۱ بود که قابلیت IBC را به‌طور کامل در این شبکه فعال کرد. به این ترتیب انتقال کامل دارایی‌ها و داده‌ها بین زنجیره‌های کازماس ممکن شد.
در سال ۲۰۲۲ نیز پیشنهاد ATOM 2.0 داده شد که یک وایت پیپر جدید بود که در آن امنیت بین زنجیره‌ای بین بلاک چین‌ها به شیوه جدیدی تعریف شده بود و قابلیت لیکویید استیکینگ برای اینکه توکن‌های استیک شده همچنان در اپلیکیشن‌های DeFi قابل استفاده باشند. این پیشنهاد اجرایی نشد، اما نشان‌دهنده فعال بودن تیم توسعه کازماس و تمایل آن‌ها به انجام نوآوریهای بیشتر بود. این اکوسیستم همچنان در حال بهبود و رشد است و به نظر می‌رسد بین رقبای خود حرفی برای گفتن داشته باشد.
آشنایی با شبکه کازماس (Cosmos)
کازماس یک پلتفرم غیرمتمرکز است که در آن هاب‌ها و زون‌های مختلفی وجود دارند. هر بلاک چینی که در این پلتفرم فعال است، یک زون نام دارد و قوانین منحصر به خودش را دارد. این زون‌ها از طریق هاب به هم وصل هستند و ارتباط بین آن‌ها طبق پروتکل کازماس شکل می‌گیرد. هاب تراکنش‌های بین زنجیره‌ای را دریافت میکند و به زون مقصد ارسال میکند. بلاک چین مرکزی کازماس، کازماس هاب نام دارد. این هاب اصلی با استفاده از پروتکل ارتباط بین بلاک چینی (IBC) وضعیت هر زون را پیگیری و امکان تبادل اطلاعات را فراهم میکند. زمانی که دو زون بخواهند با هم ارتباط بگیرند، پیام این تراکنش در هر دو زون مبدا و مقصد ثبت می‌شود. این تراکنش روی خود هاب هم ثبت می‌شود و به این ترتیب شفافیت شبکه کازماس حفظ می‌شود.
تیم کازماس یک چارچوب به نام Cosmos SDK ساخته‌اند که شامل ماژول‌های از پیش تعیین‌شده برای قابلیت‌های رایج بلاک چین مانند تراکنش، حساب، استیکینگ و دیگر موارد است. با استفاده از این SDK لازم نیست برای ایجاد هر زون جدید همه فرآیند تشکیل بلاک چین طی شود. شبکه کازماس را می‌توان به سه لایه تقسیم کرد: لایه شبکه (Networking)، لایه اجماع (Consensus) و لایه کاربرد (Application). لایه شبکه وظیفه تبادل پیام‌ها و اطلاعات بین گره‌ها را بر عهده دارد، لایه اجماع ترتیب افزودن تراکنش‌ها به بلاکچین و توافق گره‌ها را تنظیم میکند، و لایه کاربرد وضعیت تراکنش‌ها را بررسی میکند.
گفتنی است شبکه کازماس بدون نیاز به اجازه (Permissionless) کار میکند؛ یعنی هرکسی می‌تواند یک زون یا هاب جدید به این شبکه اضافه کند. این موضوع باعث غیرمتمرکز بودن شبکه و کنترل نداشتن هیچ نهاد خاصی روی آن می‌شود. به‌طور کلی این شبکه روی سه موضوع تاکید دارد: تعامل‌پذیری، مقیاسپذیری و جامعه‌محوری.
نحوه کار ارز دیجیتال اتم
ارز اتم به عنوان توکن بومی شبکه کازماس نقش حیاتی در تامین امنیت و پیش‌برد اهداف این شبکه دارد. نحوه کار اتم به چند بخش تقسیم می‌شود:
مکانیسم اجماع
شبکه کازماس از الگوریتم اجماع تندرمینت استفاده میکند که ترکیبی از اثبات سهام و تحمل خطای بیزانسی است. در این روش تعدادی نود وجود دارند که مسئول تایید تراکنش‌ها و ایجاد بلاک‌ها هستند. هرکسی می‌تواند با استیک کردن توکن اتم، نقش اعتبارسنج را بگیرد. اما تنها ۱۰۰ گره برتر انتخاب می‌شوند که کار اعتبارسنجی به آن‌ها سپرده می‌شود. در هر دور از اجماع یکی از نودها به عنوان رهبر انتخاب می‌شود و بلاک جدید را انتخاب میکند. سپس نودهای دیگر به تراکنش‌ها رای می‌دهند. این فرآیند شفافیت و امنیت بالایی دارد و بلاک‌ها در آن با سرعت خوبی ساخته می‌شوند. برای درک بهتر موضوع می‌توانید مقاله انواع مکانیزم اجماع را بخوانید.
توکنومیکس
توکن اتم عرضه نامحدود دارد به این معنی که تعداد اتم در گردش با گذشت زمان افزایش پیدا میکند. علت این موضوع هم این است که باید پاداش‌دهی به اعتبارسنج‌ها و سهام‌گذاران صورت بگیرد تا انگیزه آن‌ها حفظ شود. با ایجاد هر بلاک جدید به نودهای اعتبارسنج و سهام‌گذارانی که به آن‌ها وکالت داده‌اند، پاداش به صورت توکن اتم تعلق می‌گیرد. مقدار توکنی که استیک می‌شود بر اساس تصمیم‌گیری شبکه تغییر میکند؛ مثلا ممکن است تصمیم بر این شود که ۶۶٪ توکن‌ها استیک شود. در صورتی که مقدار توکن استیک‌شده بیشتر باشد، نرخ تورم افزایش پیدا میکند تا مشوق استیکینگ بیشتر شود.
تراکنش‌ها و کارمزدها
هر انتقال اتم یا تعامل دیگر روی هاب یک تراکنش محسوب می‌شود. کاربران تراکنش‌ها را به شبکه ارسال می‌کنند و پس از اجماع تایید و ثبت می‌شود. برای جلوگیری از ثبت تراکنش‌های نامعتبر و ایجاد انگیزه برای اعتبارسنج‌ها، به هر تراکنش مقداری کارمزد تعلق می‌گیرد. این کارمزد بسته به میزان محاسبات لازم یا فضایی که اشغال می‌شود، متغیر است. بنابراین علاوه بر پاداش تورمی، بخشی از پاداش اعتبارسنج‌ها از طریق کارمزدها تامین می‌شود.
حاکمیت
توکن اتم یک ابزار حاکمیت شبکه هم محسوب می‌شود. دارندگان اتم می‌توانند توکن‌های خود را در یک کیف پول قفل کنند و به مقدار آن، حق رای در تصمیمات شبکه کازماس را پیدا می‌کنند. اعتبارسنج‌ها حتما باید در این فرآیند‌های رای‌گیری شرکت کنند؛ در غیر این صورت اگر تعداد تصمیماتی که در آن فعال نبوده‌اند زیاد شود، جریمه خواهند شد. این مکانیسم حاکمیتی به پویایی جامعه کازماس کمک میکند.
کاربرد ارز دیجیتال اتم
کاربردهای ارز اتم در اکوسیستم کازماس را می‌توان در موارد زیر برشمرد:
استیکینگ و تامین امنیت
استیکینگ اتم برای شرکت در فرآیند اعتبارسنجی شبکه کازماس مهم‌ترین کاربرد آن است. اعتبارسنج‌ها توکن‌های خود را قفل می‌کنند و حق تایید یا رد تراکنش‌ها را پیدا می‌کنند. نودها همچنین می‌توانند حق رای خود را به یک اعتبارسنج مورد اعتماد خود واگذار کنند که به این فرآیند Delegation گفته می‌شود.
حاکمیت و حق رای
شرکت در رای‌گیری برای تصمیمات شبکه نیز کاربرد دیگر توکن اتم در شبکه کازماس است. دارندگان این توکن که این بار لازم نیست لزوما جزو اعتبارسنج‌ها باشند، با قفل کردن اتم در یک کیف پول می‌توانند به ازای آن حق رای در تصمیمات شبکه را پیدا کنند.
پرداخت کارمزدها
گفتیم که ارز اتم برای کارمزد تراکنش‌های کازماس هاب نیز به کار می‌رود. هر عملیاتی روی بلاک چین از جمله انتقال توکن، اجرای قرارداد یا ارسال پیام درون هاب‌ها، نیازمند پرداخت مقداری توکن اتم به عنوان کارمزد است. این کارمزدها نیز صرف پاداش‌دهی اعتبارسنج‌ها می‌شود و در نهایت به امنیت شبکه کمک میکند.
واسط تعاملات بین زنجیره‌ای
از آنجا که کازماس یک شبکه چندزنجیره‌ای است و بلاک چین‌های مختلف را به هم متصل میکند، توکن اتم نقش ارز میان زنجیره‌ای را در این شبکه بازی میکند. این ویژگی در بسیاری از تحلیل‌های ارز اتم مورد توجه قرار گرفته است، به‌ویژه از منظر استفاده عملیاتی و آینده‌پذیری آن در حوزه تعامل‌پذیری بلاک‌چین‌ها.
الگوریتم اجماع ارز دیجیتال اتم
الگوریتم اجماع کازماس، تندرمینت (Tendermint) نام دارد و ترکیبی از اثبات سهام و تحمل خطای بیزانسی است. در این الگوریتم حداکثر ۱۰۰ نود اعتبارسنج وظیفه پیشنهاد و تایید بلاک‌ها را دارند. در ابتدا نود رهبر هر بلاک را پیشنهاد می‌دهد و سپس دو رای‌گیری انجام می‌شود تا بلاک تایید شود. باید دوسوم اعتبارسنج‌ها تراکنشی را بپذیرند تا در بلاک نهایی شود. این الگوریتم نسبت به اثبات کار، سرعت بالایی دارد و انرژی کمی مصرف میکند.
الگوریتم تندرمینت همچنین امنیت شبکه را از طریق یک سیستم پاداش و تنبیه تضمین میکند. در این سیستم اعتبارسنج‌هایی که به درستی فعالیت کنند، از محل تورم توکن‌ها و کارمزدها پاداش می‌گیرند. در مقابل اعتبارسنج‌هایی که تقلب یا کم‌کاری کنند، جریمه می‌شوند و بخشی از توکن‌های خود را از دست می‌دهند. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم این الگوریتم، جدایی منطق اجماع از منطق بلاکچین از طریق رابط ABCI است. این سیستم به بلاکچین‌های مختلف اجازه می‌دهد با حفظ استقلال خود از الگوریتم اجماع تندرمینت استفاده کنند و در عین حال بتوانند قوانین خاص خود را داشته باشند.
مزایا و معایب ارز اتم
مانند هر پروژه‌ای، کازماس و ارز دیجیتال آن نیز دارای نقاط قوت و ضعف هستند. در این بخش ابتدا به مزایای این ارز دیجیتال می‌پردازیم و سپس محدودیت‌های آن را برمی‌شماریم.
مزایای استفاده از ارز اتم
مزایای ارز دیجیتال اتم شامل موارد زیر است:
تعامل بین بلاک چین‌ها
بزرگترین مزیت شبکه کازماس توانایی متصل کردن بلاک چین‌های مختلف به یکدیگر است. قبل از این بلاک چین‌های مختلف مانند جزیره‌های جدا از هم بودند، اما با ظهور پروژه‌ای مثل کازماس این امکان فراهم شده است که زنجیره‌های مختلف با هم در تعامل باشند.
مقیاسپذیری بالا
این شبکه با استفاده از مکانیسم اجماع تندرمینت دارای سرعت بالایی در تراکنش‌های خود است و نسبت به شبکه‌های مشابه کارمزدهای پایین‌تری هم دارد. به‌طور کلی می‌توان گفت مقیاسپذیری این شبکه نسبت به شبکه‌هایی مانند اتریوم و بیت کوین بسیار بالاتر است.
امنیت
الگوریتم تحمل خطای بیزانس در کنار مدل اثبات سهام، موجب امنیت بالای شبکه کازماس شده است. بلاک‌ها پس از تأیید دیگر برگشت‌ناپذیر هستند و احتمال فورک‌های مخرب بسیار پایین است. همچنین به دلیل نهایی‌شدن تقریباً فوری تراکنش‌ها، احتمال دوبار خرج کردن یا عدم قطعیت در وضعیت تراکنش به حداقل می‌رسد. این ویژگی‌ها اعتماد به این شبکه را بالا می‌برد.
کاربرپسند بودن
کازماس با استفاده از مدل Cosmos SDK فرآیند ساختن بلاک چین را آسان کرده است و برای کاربرانی که تجربه برنامه‌نویسی ندارند نیز این کار را ممکن کرده است. پروتکل ارتباطی IBC نیز تعامل میان بلاک چین‌ها را برای کاربران ساده کرده است.
مدل حاکمیتی جامعه‌محور
دارندگان توکن اتم می‌توانند در رای‌گیری برای تصمیمات پروژه کازماس شرکت کنند. این ویژگی جامعه‌محور بودن باعث محبوبیت این شبکه می‌شود و تقاضا را برای توکن اتم بالا می‌برد.
چالش‌ها و محدودیت‌های موجود
معایب این شبکه و رمزارز را می‌توان اینطور خلاصه کرد:
پیچیدگی فنی
هماهنگی و تعامل بین چندین بلاک چین با مدل‌های اجماع متنوع می‌تواند کار سختی باشد. هرچند پلتفرم کازماس تا جای ممکن رابط کاربری خود را ساده کرده است، اما در ابتدای کار خصوصا در پروتکل ارتباطی IBC باگ‌هایی وجود داشت که باعث نگرانی کاربران می‌شد که کم‌کم برطرف شد.
رقابت با شبکه‌های دیگر
با وجود رشد خوبی که کازماس در این سال‌ها داشته است، هنوز از نظر حجم کاربران نمی‌تواند با شبکه‌هایی مانند اتریوم رقابت کند. این موضوع به معنی محدودیت در دسترس بودن برخی خدمات یا نقدینگی کمتر دارایی‌ها در این شبکه است. البته پروژه‌های مستحکمی مثل ترا روی این شبکه ساخته شده‌اند که کاربران را به آینده کازماس امیدوار می‌کنند.
ارزش‌گذاری ارز اتم
نرخ بالای تورم توکن اتم، هرچند برای پاداش دادن به اعتبارسنج‌ها ضروری است؛ اما می‌تواند یک فشار فروش مداوم ایجاد کند که ارزش توکن را در صورت نبودن تقاضا پایین می‌آورد. برای ایجاد تقاضا باید کاربردهای این توکن بیشتر شود و کاربران بیشتری جذب شبکه کازماس شوند. این موضوع هم نیازمند قوی کردن زیرساخت‌ها و هم نیازمند مارکتینگ قویتر این پروژه است.
ارز اتم؛ تعامل بلاک چین‌ها
شبکه کازماس و رمزارز آن برای اتصال بلاک چین‌های مختلف به یکدیگر به وجود آمده اند و تا کنون هم دستاوردهای خوبی داشته‌اند. با اینکه چالش‌هایی در سر راه این پروژه وجود دارد؛ اما قابلیت‌هایی همچون تعامل‌پذیری، امنیت بالا و مقیاسپذیری این شبکه را به گزینه محبوبی برای سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان تبدیل کرده است. اگر پیگیر اخبار ارز اتم باشید، متوجه می‌شوید که تیم توسعه‌دهنده آن همچنان در حال نوآوری و گسترش این اکوسیستم است. آینده ارز اتم به میزان پذیرش شبکه کازماس و تداوم نوآوریهای آن بستگی دارد تا چشم‌اندازی که سازندگان آن توصیف کرده‌اند، تبدیل به یک واقعیت شود.
