آنچه در این مقاله خواهید خواند
بکارگیری بازارساز خودکار منجر به رشد چشم‌گیر کاربرد حوزه امور مالی غیر متمرکز (DeFi) شد. تا پیش از ابداع AMMها، صرافی های غیر متمرکز مثل همتایان متمرکز خود از دفتر سفارشات یا Order Book استفاده می‌کردند. اما اکنون بسیاری از DEXها مبتنی بر مدل Automated Market Maker هستند. در این نوشته، با نحوه کارکرد بازارساز خودکار و مزایا و معایب استفاده از آن در صرافی های غیر متمرکز ارز دیجیتال آشنا خواهیم شد.
مثالی برای درک بهتر بازارساز خودکار
برای فهم بازارساز خودکار، می‌توانید آن را رباتی در نظر بگیرید که همیشه حاضر است نرخی برای تبدیل دو دارایی به کاربران پیشنهاد کند. برخی بازارسازهای خودکار مثل صرافی غیر متمرکز (DEX) یونی سواپ، از فرمول ساده‌ای استفاده کرده و برخی مانند کرو فایننس، بالانسر و چند مورد دیگر از فرمول‌های پیچیده‌تری استفاده می‌کنند.
نه تنها می‌توانید با استفاده از یک بازارساز خودکار بدون نیاز به واسطه و یک عنصر اعتماد (به صورت Trustless) معامله کنید، بلکه قادر خواهید بود با فراهم کردن لیکوئیدیتی در یک استخر نقدینگی، میزبان یک تبادل رمز ارزی شوید. این ابزار تقریبا به هر کسی اجازه‌ی بازارسازی روی صرافی و دریافت کارمزد در ازای تامین نقدینگی را می‌دهد.
بازارسازهای خودکار، به لطف سادگی استفاده توانسته‌اند در فضای دیفای (امور مالی غیر متمرکز) جایی برای خود باز کنند. غیر متمرکز کردن بازارسازی از این طریق، از عناصر اصلی چشم‌انداز دنیای کریپتو بوده است.
امور مالی غیر متمرکز (دیفای) سبب افزایش شدید علاقه به اتریوم (Ethereum) و دیگر پلتفرم‌های قرارداد هوشمند مثل بایننس اسمارت چین (BSC) شده است. کشت سود (ییلد فارمینگ) به روش محبوبی برای توزیع توکن تبدیل شده، رپد توکن بیت کوین روی اتریوم در حال رشد است، و حجم وام‌های آنی روز به روز بیشتر می‌شود.
در همین حین، پروتکل‌های بازارسازی خودکار مثل یونی سواپ همینطور حجم‌های رقابتی، لیکوئیدیتی بالا و افزایش در تعداد کاربران را مشاهده می‌کنند. اما این صرافی‌ها چگونه عمل می‌کنند؟ چرا خلق بازار در یونی سواپ و رقبای آن مثل پنکیک سواپ آنقدر سریع و ساده است؟ آیا بازارسازهای خودکار می‌توانند با صرافی‌های متد‌اول دارای اوردر بوک (دفتر سفارش) رقابت کنند؟ در ادامه بیشتر با نحوه کار و مزایای یک بازارساز خودکار (AMM) آشنا خواهیم شد.
تعریف بازارساز خودکار (AMM)
یک مارکت میکر خودکار (AMM)، نوعی صرافی غیر متمرکز (DEX) است که برای قیمت‌گذاری دارایی‌ها به فرمول‌های ریاضی اتکا میکند. به جای این که مثل صرافی‌های سنتی از اوردر بوک استفاده شود، قیمت رمز ارزها بر اساس یک الگوریتم قیمت‌گذاری مشخص می‌شوند.
این فرمول می‌تواند در هر پروتکلی متفاوت باشد. برای مثال، یونی سواپ از فرمول {x * y = k} استفاده میکند که در آن، x مقدار یکی از توکن‌های استخر نقدینگی و y مقدار توکن دیگر است. در این فرمول، k یک مقدار ثابت است، به این معنی که مجموع لیکوئیدتی یک استخر همیشه باید ثابت بماند. دیگر بازارسازهای خودکار از فرمول‌های دیگری برای موارد استفاده خاصی که در نظر دارند، استفاده می‌کنند. با این حال، شباهت بین همه‌ی آنها، تعیین قیمت‌ها به صورت الگوریتمی است. اگر این توضیحات الان کمی گیج‌کننده به نظر می‌رسند، نگران نباشید؛ تا پایان مطلب، بهتر نحوه کار یک بازارساز خودکار را درک خواهید کرد.
برای درک بهتر در نظر بگیرید که صرافی یونی‌سواپ از یک معادله ساده x * y = k پیروی می کند، در این معادله K یک ثابت است. در یک موقعیت فرضی، تصور کنید استخری دارای 50 واحد ETH و 10،000 واحد USDT باشد. در این معادله، K را معادل کل تترهای استخر یعنی 10,000 و x را معادل تعداد اتریوم‌ها یعنی 50 در نظر بگیرید. در این صورت Y قیمت اتریوم خواهد بود.
در این حالت برای بدست آوردن قیمت اتر کافیست ثابت K را به مقدار اتریوم موجود (x) تقسیم کنیم. بدین شکل 10000/50=200. اگر کسی اقدام به خرید اتریوم کند، اتریوم موجود نسبت به دلار کم شده و در واقع قیمت دلاری ETH افزایش پیدا میکند.
فرض کنید دو اتر با قیمت 200 دلار خریداری می‌شود. این خرید، اتریوم‌های موجود را به 48 واحد تبدیل میکند و مقدار ارزش آن را تغییر می دهد. از آنجایی که مقدار K در اینجا یک ثابت است، برای یکسان بودن دو طرف فرمول، قیمت اتریوم باید تغییر کند و قیمت جدید اینگونه محاسبه می‌شود: 10،000/48 = 208 دلار.
بازارسازی سنتی معمولا برای شرکت‌هایی که منابع وسیع و استراتژی‌های پیچیده‌ای در اختیار دارند، مناسب است. در صرافی‌های اوردر بوکی مانند بایننس، مارکت میکرها به شما کمک می‌کنند قیمت خوبی با اسپرد خرید-فروش پایین بگیرید. بازارسازهای خودکار این فرآیند را غیر متمرکز می‌کنند و در واقع به هر کسی اجازه می‌دهند که بازاری روی یک بلاک چین ایجاد کند. اما چگونه؟
نحوه عملکرد بازارساز خودکار
بازارساز خودکار از این جهت که شامل جفت ارزها (مثل اتریوم/دای) است، مشابه صرافی اوردر بوک عمل میکند. با این حال، برای انجام معامله نیازی به وجود تریدر دیگری در آن سوی معامله نیست. به جای یک فروشنده یا خریدار در سمت دیگر شما، با یک قرارداد هوشمند که بازار را برای شما «می‌سازد» تعامل می‌کنید.
روی صرافی‌های غیر متمرکز دارای مدل متفاوت از بازارساز خودکار مانند بایننس دکس، معامله‌ها مستقیما بین کیف پول کاربران انجام می‌شوند. برای مثال خرید و فروش بایننس کوین را در نظر بگیرید. اگر روی بایننس دکس، BNB را در ازای دریافت BUSD بفروشید، در آن سوی معامله شخصی وجود دارد که BUSD خود را با BNB شما معاوضه میکند. می‌توانیم این فرآیند را تراکنش نظیر-به-نظیر (P2P) بنامیم.
در مقابل، می‌توانید بازارسازهای خودکار را به عنوان مدل شخص-به-قرارداد (P2C) در نظر بگیرید. اینجا، هیچ نیازی به وجود طرف مقابل در شکل سنتی نیست، چرا که معاملات بین کاربران و قراردادها انجام می‌شوند. در یک بازارساز خودکار از آنجایی که هیچ دفتر سفارشی در میان نیست، انواع مختلف سفارش نیز وجود ندارند. در عوض قیمت خرید یا فروش یک دارایی، توسط یک فرمول مشخص می‌شود. البته احتمالا بازارسازهای خودکار (AMM) آینده ممکن است این محدودیت را برطرف کنند.
تا اینجا دریافتیم در یک بازارساز خودکار هیچ نیازی به وجود یک طرف دیگر معامله نیست، اما در هر صورت یک نفر باید بازار را ایجاد کند. نقدینگی موجود در قراردادهای هوشند (سازنده استخرهای نقدینگی) باید توسط کاربرانی به نام تامین کننده نقدینگی یا لیکوئیدیتی پرووایدر (LP) فراهم شود.
تعریف استخر نقدینگی
تامین کنندگان (LPها) کسانی هستند که به لیکوئیدیتی پول‌ها (استخرهای نقدینگی) سرمایه اضافه می‌کنند. یک استخر نقدینگی را می‌توانید حجمی قابل توجه از سرمایه در نظر بگیرید که تریدرها از آن برای انجام معاملات استفاده می‌کنند. LPها در مقابل فراهم کردن نقدینگی برای پروتکل، از معاملاتی که در استخرشان انجام می‌شود کارمزد می‌گیرند. در مورد یونی سواپ، فراهم کنندگان مقداری به ارزش برابر از دو توکن را سپرده می‌کنند. به عنوان مثال 50 درصد اتریوم و 50 درصد دای در استخر «اتریوم / دای» قرار می‌دهند. پس، یعنی هر کاربری می تواند در یک بازارساز خودکار مارکت میکر باشد؟ بله دقیقا! اضافه کردن سرمایه به یک استخر نقدینگی کاری بسیار آسان است.
پاداش‌های بازارسازی توسط پروتکل تعیین می‌شوند. برای مثال، ورژن دوم یونی سواپ از معامله‌گران 3 درصد کارمزد می‌گیرد که مستقیما به تامین کنندگان لیکوئیدیتی می‌رسد. دیگر پلتفرم‌ها یا ممکن است برای جذب بیشتر فراهم کنندگان نقدینگی به استخرهای خود، کارمزد بیشتری از کاربران بگیرند. البته در نگاه اول این اتفاق برای تریدرها خوشایند نیست، اما در نظر داشته باشید فعالیت بیشتر LPها سبب پویا شدن بازارسازهای خودکار و مناسب‌تر شدن قیمت‌ها در آنها خواهد شد که در نهایت به نفع معامله‌گران است. اما دلیل اهمیت نقدینگی کافی برای استخرهای یک AMM همین موارد نیست.
چرا جذب لیکوئیدیتی مهم است؟ به خاطر طرز کار بازارسازهای خودکار، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر باشد، سفارش‌های بزرگ احتمالا اسلیپیج (لغزش قیمت) کمتری ایجاد می‌کنند. این موضوع به نوبه خود حجم سرمایه بیشتری را به پلتفرم جذب میکند و چرخه کاهش لغزش و بالا رفتن سرمایه به همین ترتیب ادامه پیدا خواهد کرد.
اینکه چه مسائلی از لحاظ اسلیپیج وجود داشته باشد، بسته به طراحی یک بازارساز خودکار متفاوت خواهد بود، اما قطعا موضوعی است که باید به آن توجه داشته باشید. به یاد داشته باشید که قیمت‌گذاری توسط یک الگوریتم انجام می‌شود. توضیح ساده‌اش این است که قیمت، پس از انجام یک معامله و بر اساس تغییر نسبت بین توکن‌های استخر نقدینگی تعیین می‌شود. اگر این نسبت تغییر زیادی داشته باشد، مقدار اسلیپیج نیز به میزان زیادی افزایشی خواهد یافت.
برای توضیح بیشتر، فرض کنیم شما قصد خرید اتریوم (تمام اتریوم) موجود در استخر “ETH / DAI” یونی سواپ را دارید. پریمیومی (حق صرافی) که مجبور خواهید بود برای هر ETH بیشتر پرداخت کنید، به صورت تصاعدی بالاتر خواهد رفت، اما همچنان نمی‌توانید تمام اترهای استخر را تخلیه کنید. اما چرا؟ به علت فرمول {x * y = k} اگر x یا y صفر شود، به این معنا که مقدار اتریوم یا دای موجود در استخر صفر باشد، تساوی دیگر معنادار نخواهد بود. شما می‌توانید برای خرید و فروش اتریوم از خدمات صرافی بیت 24 استفاده کنید.
آن چه در بالا گفته شد، کل داستان بازارساز خودکار و استخرهای لیکوئیدیتی نیست. اگر فکر می‌کنید فعالیت در آنها روشی مناسب برای کسب درآمد است، عجله نکنید! بهتر است بعد از مطالعه بخش بعدی نسبت به این کار اقدام کنید. موضوع بسیار مهم دیگری که حتما باید در نظر داشته باشید «ضرر ناپایدار» است.
تعریف ضرر ناپایدار
ضرر یا زیان ناپایدار (Impermanent Loss) زمانی اتفاق میافتد که نسبت قیمت توکنها پس از سپرده شدن آنها در استخر تغییر میکند. هرچه تغییر بزرگتر باشد، ضرر ناپایدار بیشتر خواهد بود. به همین دلیل است که بازارسازهای خودکار برای جفت ارزهایی با ارزشی مشابه، مثل استیبل کوین‌ها یا توکن‌های رپد شده، مناسب‌تر هستند.
اگر نسبت قیمت جفت ارز در محدوده‌ی نسبتا کوچکی باقی بماند، زیان ناپایدار نیز قابل چشم‌پوشی خواهد بود. از سوی دیگر، اگر این نسبت زیاد تغییر کند، تامین کنندگان نقدینگی ممکن است با هولد کردن دارایی رمز ارزی خود، به جای افزودن سرمایه به یک لیکوئیدیتی پول، سود بیشتری کسب کنند! اما استخرهای یونی سواپ مثل اتریوم / دای که کاملا در معرض ضرر ناپایدار هستند، به لطف کارمزدها، همچنان برای LPها سودآور بوده‌اند.
با این وجود، زیان ناپایدار اسم خیلی خوبی برای این پدیده نیست. واژه‌ی «ناپایدار» این برداشت را ایجاد میکند که اگر دارایی‌ها به قیمت اولیه برگردند، ضرر شما جبران می‌شود، اما، اگر رمز ارزهای خود را روی نسبت قیمتی متفاوتی از زمان سپرده کردن آنها از استخر خارج کنید، زیان‌ها کاملا پایدار خواهند بود! در برخی موارد، کارمزد تریدها ممکن است زیان‌ها را جبران کند، اما باز هم مهم است که هنگام تصمیم‌گیری برای فعالیت به عنوان یک تامین کننده نقدینگی، ریسک‌ها را لحاظ کنید.
سخن پایانی
مارکت میکرهای خودکار از محصولات مهم فضای دیفای هستند. آنها عملا به هر کسی این امکان را می‌دهند که بازارهایی کارآمد خلق کند. این ابزارها با وجود محدودیت‌هایی که در مقایسه با صرافی‌های اوردر بوک دارند، به خاطر نوآوری و ابتکاری که در حوزه کریپتو ایجاد کرده‌اند، به طور کلی بسیار باارزش است.
بازارسازهای خودکار هنوز در دوره طفولیت خود هستند. مثال‌هایی که ما می‌شناسیم و استفاده می‌کنیم، مثل یونی سواپ، کرو فایننس و پنکیک سواپ، از لحاظ طراحی شیک و جذاب، اما از نظر قابلیت‌ها کاملا محدودند. احتمالا در آینده معماری بازارسازهای خودکار شامل نوآوری‌های بسیار بیشتری خواهد بود. طراحی‌های آینده باید به کارمزد پایین‌تر، اصطکاک کمتر و لیکوئیدیتی بهتر برای هر کاربر دیفای منجر شود.
تهیه شده در بیت 24
