آیا بیت کوین در ایران قانونی است و می‌توان آن را استخراج یا خرید و فروش کرد؟

خرید و فروش بیت کوین سرمایه‌گذاری پرسودی است اما برخی درباره قانونی بودن بیت کوین در ایران تردید دارند. این موضوع را بررسی می‌کنیم.

بیت کوین به عنوان نخستین رمز ارز دنیا در سال 2009 توسط شخص یا گروهی با اسم مستعار ساتوشی ناکاموتو ایجاد شد. اگرچه ایده دیجیتالی کردن پول به دهه‌ها قبل از تولد آن برمی‌گردد، اما Bitcoin موفق‌ترین پروژه در این رابطه تا امروز محسوب می‌شود. بعدها بیت کوین الهام‌بخش پروژه‌های دیگر شد، به طوری که طی گذشت حدود دوازده سال، اکنون بالای 5 هزار کریپتوکارنسی توسعه پیدا کرده است. اما با گذشت بیش از یک دهه از ظهور آن‌ها، آیا بیت کوین و در کل ارز دیجیتال در ایران قانونی است و می‌توان آن را استخراج یا خرید و فروش کرد؟

جالب است بدانید هویت واقعی ساتوشی ناکاموتو هرگز مشخص نشده است، هر چند طی چند روز اخیر، افرادی همچون جاستین سان خالق ترون، ایلان ماسک را ساتوشی ناکاموتو معرفی کرده‌اند!

Bitcoin به صورت فیزیکی، شبیه اسکناس‌های دلار یا یورو، وجود ندارد. ارز دیجیتال فقط در دنیای دیجیتال معنی داشته و برای ذخیره‌سازی آن به نرم افزاری مخصوص به نام کیف پول یا والت ارز دیجیتال نیاز داریم. تکنولوژی زیربنایی ارزهای دیجیتال نوین نظیر بیت کوین بلاک چین است. این فناوری به خاطر داشتن ویژگی‌های منحصربه‌فرد نظیر تغییرناپذیری، شفافیت و امنیت بالا، برای پیاده‌سازی سیستم‌های مالی و رمز ارزی بی‌نظیر است.

 

با افزایش باورنکردنی قیمت رمز ارز بیت کوین طی آخرین ماه‌های سال 2020 و ماه‌های ابتدایی سال 2021، افراد زیادی به سرمایه‌گذاری در آن جذب شدند. اما بهتر است پیش از شروع فعالیت در این حوزه، درباره وضعیت قانونی آن اطلاعات کافی به دست آورید. اگرچه صرافی‌های متعددی، بدون مشکل قانونی، در ایران مشغول به کار بوده و روزانه چندین میلیارد تومان تراکنش مالی دارند، اما حتی برای فعالان حرفه‌ای این حوزه، درباره قانون خرید و فروش و مخصوصا استخراج بیت کوین در ایران شک و شبهه وجود دارد.

ابتدا بد نیست نگاهی به وضعیت محبوب‌ترین و پرطرفدارترین رمز ارز بازار در سایر کشورها داشته باشیم. در سایر نقاط دنیا، دستگاه‌های نظارتی چه برخوردی با این مفهوم جدید دارند؟

قانون کشورهای مختلف درباره بیت کوین

پیش از بررسی این سوال که آیا بیت کوین در ایران قانونی است یا خیر، نگاهی به قوانین حاکم در سایر کشورهای دنیا خواهیم داشت. از فوریه سال 2020 میلادی، بیت کوین در ایالات متحده آمریکا، ژاپن، بریتانیا، کانادا و سایر کشورهای توسعه یافته قانونی شد، به طوری که در گوشه گوشه آن‌ها به سرعت شاهد قرارگیری دستگاه‌های خودپرداز کریپتویی هستیم.

با این حال در بازارهای نوظهور، وضعیت حقوقی آن هنوز متغیر است. چین به شدت Bitcoin را محدود کرده، اما نگهداری آن در این کشور همچنان برای افراد جرم محسوب نمی‌شود. دولت هند بانک‌ها را از خرید و فروش بیت کوین منع کرده و وضعیت قانونی کلی ارزهای دیجیتال در این کشور نامشخص است. به طور کلی قوانین این پول مجازی در کشورهای مختلف، تفاوت چشمگیری با یکدیگر دارند، به همین دلیل نمی‌توان بر اساس شرایط حکمفرما بر سایر مناطق، درباره قانون بیت کوین در ایران صحبت کرد.

حتی در مناطقی که بیت کوین قانونی است، بیشتر قوانینی که در مورد سایر دارایی‌ها اعمال می‌شود، در مورد این ارز مجازی نیز صحت دارند، به طوری که قوانین مالیاتی خریداران را درگیر خود می‌کنند. به منظور اهداف مالیاتی، بیت کوین‌ها معمولا به جای این که ارز محسوب شوند، مثل دارایی‌های عادی در نظر گرفته می‌شوند، اما نگاه به آن‌ها مثل پول قانونی نیست.

راهنمایی IRS برای مالیات دهندگان ایالات متحده

در ایالات متحده آمریکا، اداره خدمات درآمد داخلی توجه بیشتری به بیت کوین کرده و دستورالعمل‌هایی را صادر کرده است. در سال 2014، این اداره اطلاعیه‌ای با عنوان IRS Notice 2014-21 منتشر کرد تا اطلاعاتی در مورد نحوه پرداخت مالیات ارزهای مجازی (Virtual Currency) ارائه دهد. «ارز مجازی» اصطلاحی است که این اداره از آن برای ارز دیجیتال استفاده می‌کند. در سال 2020، این نهاد فرم مالیاتی جدیدی ایجاد کرد.

قانونی کردن بیت کوین پیچیده است!

از همان ابتدا، مشکل دولت‌ها و نهادهای نظارتی با بیت کوین ریشه‌ای بود و این نگاه بد هنوز درست نشده است. ریشه بیت کوین و دلیل خاص بودن این سیستم مالی، غیر متمرکز بودن است، به این معنی که دولت‌ها نمی‌توانند روی موجودی کاربران و مخصوصا تراکنش‌های انجام شده در آن نظارت داشته باشند. به همین دلیل در اولین سال‌های ظهور رمز ارزها، و حتی در حال حاضر، از آن به طور گسترده به منظور انتقال ارزش بین خلافکاران، تبهکاران و قاچاقچیان استفاده می‌شود.

اما نباید و نمی‌توان به خاطر امکان استفاده از وسیله‌ای کاربردی برای اعمال خلاف قانون، به طور کامل آن را کنار گذاشت، چنانکه نمی‌توان به خاطر احتمال قتل، فروش چاقو را در جوامع ممنوع کرد!

بیت کوین در یک بازار مقررات‌زدا قرار گرفته است، بنابر این هیچ مرجع قانونی متمرکزی در رابطه با آن وجود ندارد. همین موضوع قانونی کردن بیت کوین در ایران را نیز با چالش مواجه کرده است.

در سال‌های اولیه، ناشناس بودن بیت کوین باعث استفاده‌های غیرقانونی بسیاری شد. علت تردید در قانونی کردن رسمی بیت کوین در ایران نیز تقریبا همین موضوع است. البته از دید کاربران، این ویژگی بی‌نظیر است. برخلاف سیستم‌های بانکی عادی، ایجاد یک حساب کاربری در شبکه رمز ارزها نیازمند احراز هویت نیست. به سادگی نصب یک اپلیکیشن موبایل، یک والت ارز دیجیتال ایجاد کرده و قادر به تبادل دارایی خواهید بود.

با این حال، بیت کوین برای کسانی که به دنبال ناشناس ماندن هستند، دارای چندین نقص جدی است. به طور خاص، بیت کوین یک سابقه عمومی دائمی از همه معاملات ایجاد می‌کند. پس از پیوند یک شخص با یک آدرس، آن شخص با استفاده از آن آدرس می‌تواند به سایر معاملات مرتبط شود. در این میان ارزهای دیجیتالی مانند زدکش و مونرو در رقابت با Bitcoin هستند و محافظت بسیاری بهتری از حریم خصوصی ارائه می‌دهند. به این ترتیب فعالیت‌های غیرقانونی در حال دور شدن از بیت کوین هستند.

به عبارتی در مقایسه با اولین سال‌های ظهور، فعالیت در شبکه بیت کوین دیگر چندان ناشناس نیست و می‌توان با راهکارهایی، مبدا و مقصد تراکنش‌ها را مشخص کرد.

آیا بیت کوین در ایران قانونی است؟ هم بله و هم خیر!

بعد از نگاهی سطح بالا به وضعیت قانونی کلی ارزهای دیجیتال به خصوص بیت کوین در سراسر دنیا، وضعیت را در ایران بررسی می‌کنیم.

بسیاری از کاربران پیش از آن که به بازار ارزهای دیجیتال در ایران قدم بگذارند، ترجیح می‌دهند راجع به وضعیت قانونی بیت کوین در کشور اطلاع داشته باشند. در پاسخ به این سوال که آیا بیت کوین در ایران قانونی است یا خیر باید گفت این رمز ارز به صورت رسمی هنوز قانونی نشده است، اما استفاده از آن نیز در کشور جرم محسوب نمی‌شود.

خرید و فروش و ذخیره‌سازی بیت کوین توسط مردم هرگز جرم نیست و هیچ منعی در این رابطه وجود ندارد. اما در مقیاس کشوری و وسیع، هنوز قانون یا آیین نامه‌ای در این رابطه تصویب نشده ‌است.

سرمایه‌گذاری و نگهداری بیت کوین برای افراد حقیقی هیچ مشکل قانونی ندارد، اما اگر قصد فعالیت گسترده تجاری یا راه‌اندازی یک کسب‌ و کار مرتبط با این ارز دیجیتال را داشته باشید، پاسخ متفاوت خواهد بود.

نگاهی به قوانین کلی و تعمیم آن‌ها به ارز دیجیتال

به طور کلی می‌توان گفت ارزهای دیجیتال در ایران در حالتی میانه قرار دارند، به طوری که خرید و فروش آن‌ها نه قانونی، و نه غیر قانونی است! براساس ماده 2 قانون مجازات عمومی مصوب 1352:

هر فعل یا ترک فعل که مطابق قانون قابل مجازات یا مستلزم اقدامات تامینی یا تربیتی باشد، جرم محسوب است، و هیچ امری را نمی‌توان جرم دانست مگر آن که به موجب قانون برای آن مجازات یا اقدامات تامینی یا تربیتی تعیین شده باشد.

به این ترتیب به دلیل عدم وجود منع قانونی علیه بیت کوین و ارزهای دیجیتال، استفاده از آن در ایران جرم محسوب نمی‌شود. البته نهادهای دیگری مانند نیروی انتظامی در خصوص کلاهبرداری‌ها در این حوزه مسئولیت‌هایی دارند. به عنوان یک فناوری دیجیتال، هر گونه خلافی در این رابطه می‌تواند از نظر قانونی پیگیری شده و شکایت رسمی در این رابطه به دادگاه ارائه گردد؛ در صورت کلاهبرداری، هک یا عدم وفای به عهد یک صرافی، یک فرد قادر است شکایت رسمی را تقدیم قوه قضاییه کند. آ‌ن‌ها به شکایت رسیدگی خواهند کرد.

همانطور که گفتیم خرید و فروش به خودی خود جرم نیست، اما طبق قانون بالا، در صورتی که از بیت کوین در ایران برای اعمالی که برایشان جرم در نظر گرفته شده استفاده شود، مشکل بروز می‌کند. به ‌عنوان مثال، پولشویی جرم است، پس در صورتی که فردی با Bitcoin یا هر ارز دیجیتال دیگر اقدام به پولشویی یا هر فعالیت مجرمانه دیگر کند، مشمول مجازات خواهد بود.

به عنوان مثال دیگر، طی سال‌های اخیر از رمز ارزها به طور گسترده در فعالیت‌های هرمی و طرح‌های پانزی استفاده شده است، به طوری که برخی آن‌ها را به یکدیگر ارتباط داده و نگاه به بیت کوین در ایران بدبینانه شده است. پس استفاده از آن در طرح‌های این چنینی نیز خلاف قانون است.

در 31 تیر 1398، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس اعلام کرد کمیسیون اقتصادی دولت، صنعت کریپتوکارنسی را به رسمیت می‌شناسد، با این وجود بانک مرکزی طی اطلاعیه‌هایی ورود رمز ارزها به حوزه پرداخت کشور را ممنوع اعلام کرده است.

معامله بیت کوین در ایران توسط بانک‌ها قانونی نیست

بانک مرکزی ایران در 9 دی 96 اطلاعیه‌ای صادر و به کارگیری بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال را در تمامی مراکز مالی ممنوع کرد. البته این حکم به معنای ممنوعیت کامل ارز دیجیتال در ایران نیست و فقط به مراکز مالی نظیر بانک‌ها مربوط می‌شود. بر اساس این بخشنامه رسمی، فقط بانک‌ها‌ و صرافی‌های تحت نظر بانک مرکزی از معامله رسمی بیت کوین منع شده‌اند.

رئیس کل بانک مرکزی ایران، در پاسخ به این سوال که آیا ایران قصد دارد از ارز دیجیتال استفاده کند گفت هنوز نمی‌توان با قطعیت در این رابطه چیزی گفت. به نظر می‌رسد مقامات ایران هنوز برای ورود به فضای نوپای ارز دیجیتال تردید دارند.

وضعیت قانونی استخراج بیت کوین در ایران

بحث خرید، فروش، نگهداری و سرمایه‌گذاری با استخراج بیت کوین در ایران متفاوت است. افراد زیادی مخصوصا از خارج کشور، به خاطر ارزان بودن هزینه برق در کشورمان، ماینینگ Bitcoin را در اینجا بسیار پرسود دیده‌اند.

استخراج بیت کوین در ایران منع قانونی ندارد، اما باید برای این کار از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز رسمی دریافت کرد. همچنین باید از وزارت نیرو برق مخصوص ماینینگ با تعرفه صادراتی دریافت کرد.

برای ماین کردن بهترین دستگاه اسیک (ASIC) ماینر است. تا قبل از تیر ماه سال 1398، اداره گمرک ایران واردات آن را ممنوع اعلام کرده بود، به طوری که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شدند، در نتیجه مسئولان انتظامی از نظر قانونی، حق ضبط و توقیف این دستگاهها را داشتند.

بر اساس اطلاعیه گمرک جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 22 تیر سال 1398 به ستادهای نظارت و گمرکات اجرایی، دستگاه استخراج ارز دیجیتال با عنوان ماینر در ردیف گمرکی  84719090 قرار گرفته و با این ردیف گمرکی ترخیص می‌شوند. این ردیف گمرکی عمدتا شامل دستگاه‌های کارتخوان، پین‌پد یا رمزخوان‌ها و برخی دیگر از ابزارهای بانکی است. در 31 تیر همین سال، معاون گمرک ایران گفت که فقط ردیف تعرفه ماینرها را تعیین کرده و این به معنای آغاز ترخیص این دستگاه‌ها نیست و ترخیص آن‌ها به مجوز وزارت صنعت نیاز دارد. در نتیجه استخراج بیت کوین با مجوز در ایران قانونی است.

منبع: investopedia