تصور کنید بیدار می‌شوید و می‌بینید اخبار دنیا پر شده است از کلمات سنگینی مثل جنگ، قطع اینترنت، مسدود شدن حساب‌ها و … یک لحظه فکر کنید. در چنین شرایطی، چه بلایی بر سر سرمایه شما خواهد آمد؟
طلاهای شما کجا هستند؟ ارزهای دیجیتالتان چطور؟ سهامی که در سبد دارید، چه مقدارشان واقعاً امن هستند؟
یا اصلاً بهتر است اینطور بپرسم، در دوران جنگ، کجا می‌توانید پولتان را ذخیره کنید که در وهله اول ارزش آن حفظ شود، در ادامه شاید رشدهایی هم بکند؟
سال ۲۰۲۲ بود که با شروع جنگ اوکراین، بازارهای جهانی واکنش شدیدی نشان دادند؛ قیمت نفت طی چند روز ۴۰٪ رشد کرد و بیت‌کوین سقوط آزادی را تجربه کرد. همین مثال کوچک نشان می‌دهد که جنگ، فقط یک مسأله سیاسی نیست؛ عاملی است که تغییرات اقتصادی مهمی را رقم می‌زند.
برخلاف آن چیزی که خیلی‌ها فکر میکنند، بحران به معنی پایان فرصت‌ها نیست. خیلی وقت‌ها، رمز ثروتمند شدن آدم‌های باهوش دقیقا در همین لحظات بحرانی است. این موضوع فقط وقتی جواب می‌دهد که بدانید کجا باید بروید، چه باید بخرید و از چه چیزی باید فرار کنید. در این مقاله دقیقاً همین موضوع را بررسی خواهیم کرد.
از تأثیر جنگ بر بازارها گرفته تا ویژگی‌های سرمایهگذاری مطمئن در روزهای پر تنش و البته گزینه‌هایی که حتی وسط جنگ هم می‌توانند برای شما سنگری امن باشند. اگر فقط ۵ دقیقه برای خواندن این مطلب وقت بگذارید، یاد می‌گیرید که چطور در چنین شرایطی، نه‌تنها ارزش اصل سرمایه خود را حفظ کنید، بلکه بتوانید با حرکاتی هوشمندانه سودهایی هم به‌دست آورید.
اهمیت سرمایهگذاری در شرایط جنگی و بحرانی
تا وقتی که در شرایط باثبات هستیم و بازارها با روال عادی خود در حال پیش رفتن هستند، خیلی‌ها نسبت به سرمایهگذاری نگاهی ساده‌انگارانه دارند. اما وقتی فضا ناامن میشود، جنگی در می‌گیرد یا شرایط سیاسی و اقتصادی به‌هم می‌ریزد، آنجا است که همه متوجه میشوند که نگهداری پول نقد یا سرمایه در جاهای غیرمطمئن چقدر می‌تواند خطرناک باشد. در چنین زمان‌هایی، دو تا سوال اساسی ذهن همه را درگیر می‌کند:
- چطور ارزش داراییهای خود را حفظ کنم؟
- کجا سرمایهگذاری کنم که کمترین ریسک را داشته باشد و در عین حال از تورم و بی‌ثباتی در امان بمانم؟
اهمیت سرمایهگذاری در شرایط جنگی، دقیقا از همین‌جا شروع میشود. در شرایط جنگی، پول ارزش خود را از دست می‌دهد، تبادلات بانکی دچار اختلال میشوند و حتی ممکن است دسترسی فیزیکی به دارایی‌ها هم به خطر بیفتد. اما در این میان، افرادی که قبلاً سرمایه خود را به‌درستی مدیریت کرده‌اند، سرپا می‌مانند و حتی در این شرایط بحرانی، فرصت‌هایی پیدا میکنند که دیگران از آن غافل‌اند.
بهتر است مثالی برای شما بزنم. چند وقت پیش در یکی از کشورهای منطقه، جنگ داخلی شروع شد، قیمت طلا و دلار در بازارهای داخلی آن کشور سر به فلک کشیدند. آن افرادی که قبل از شروع بحران، بخشی از دارایی خود را به طلا یا ارز خارجی تبدیل کرده بودند، نه تنها ارزش سرمایه آن‌ها حفظ شد، بلکه از تورم شدید داخلی هم در امان ماندند.
پس اهمیت سرمایهگذاری در شرایط جنگی فقط به سود و زیان ختم نمی‌شود؛ موضوع، محافظت کردن از اصل سرمایه در زمانی است که اکثر افراد در حال زمین خوردن هستند. اینجا است که باید بدانیم چه بازارهایی در چنین شرایطی دوام می‌آورند و چه ویژگی‌هایی یک سرمایهگذاری را در بحران امن و قابل‌اعتماد می‌کند.
تاثیر جنگ و ناآرامی‌ها بر بازارهای مالی و اقتصادی
وقتی بحث جنگ و ناآرامی در میان است، اولین چیزی که به‌صورت مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد اعتماد در بازارهای مالی است. سرمایه‌گذاران وقتی احساس ناامنی کنند، اولین واکنش آن‌ها خروج سرمایه از بازارهای پرریسک و فرار به سمت بازارهای امن‌تر هستند. در شرایط جنگی، این تاثیرات معمولا به ترتیب زیر خود را نشان می‌دهند:
سقوط بازارهای سهام داخلی
بازار بورس همیشه اولین جایی است که سیگنال‌های منفی را می‌گیرد. شرکت‌های تولیدی، صنعتی، مالی و حتی صادرات‌محور، تحت تاثیر کمبود منابع، کاهش تقاضا، اختلال در زنجیره تأمین و ریسک‌های سیستماتیک قرار می‌گیرند و قیمت سهام آن‌ها افت می‌کند. معامله‌گرهایی که سریع عمل میکنند، سرمایه خود را قبل از سقوط شاخص‌ها از بازار خارج میکنند. البته که معمولا شروع تنش‌های بزرگ غافلگیرانه است و پیش‌بینی این اتفاق دور از ذهن خیلی‌ها است.
جهش تورم و کاهش ارزش پول ملی
یکی از عواقب طبیعی هر بحران، چه جنگ باشد چه ناآرامی داخلی، افت ارزش پول ملی است. بانک مرکزی به دلیل کاهش منابع ارزی، تحریم‌ها یا کسری بودجه، ممکن است به چاپ پول روی بیاورد که نتیجه‌اش جهش تورم خواهد بود. مردم برای حفظ قدرت خرید، به خرید داراییهای جایگزین مثل طلا و ارز روی می‌آورند و همین باعث افزایش بیشتر قیمت آن دارایی‌ها میشود.
افزایش تقاضا برای بازارهای فیزیکی و ذخیره ارزش
بازارهایی مثل طلا، دلار، سکه و اخیرا ارزهای دیجیتال معمولا در دوران بحرانی تقاضای شدیدی پیدا میکنند. چون مردم به دنبال انتقال سرمایه به جایی هستند که قابل حمل، امن و کم‌ریسک باشد. اینجا است که بازارهای از جنس ذخیره ارزش، به پناهگاه مالی تبدیل میشوند.
بی‌ثباتی در سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها
دولت‌ها در این دوران به‌جای پایداری اقتصادی، وارد فاز مدیریت بحران میشوند. تصمیم‌های ناگهانی مثل تعطیل کردن بازار سرمایه، محدود کردن خروج سرمایه، دستکاری قیمت‌ها یا حتی مصادره برخی دارایی‌ها، می‌تواند ریسک سرمایهگذاری را چند برابر کند.
در مجموع، جنگ مثل موج بزرگی است که اول از همه بازارهای مالی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و بعد به بقیه حوزه‌های اقتصادی سرایت می‌کند. برای همین است که توصیه میشود قبل از بحران باید فکری به حال این‌روزها کنیم و از قبل بدانیم که در چنین موقعیتی باید چه کاری انجام دهیم.
ویژگی‌های سرمایهگذاری مطمئن و امن در شرایط جنگی و بحرانی
وقتی فضا بحرانی میشود، دیگر به دنبال بازدهی نیستیم. سود گرفتن از سرمایه در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. اولویت اصلی به حفظ اصل سرمایه تبدیل میشود. در چنین شرایطی امنیت مهم‌تر است و سرمایه‌گذاری‌ای مطمئن به حساب می‌آید که بتواند مانع افت ارزش سرمایه شود، دسترس‌پذیر باشد، بتوان آن را راحت منتقل کرد و امنیت آن تضمین‌شده باشد. در ادامه ویژگی‌هایی را مرور می‌کنیم که سرمایهگذاری در این شرایط باید داشته باشد.
نقدشوندگی بالا
در بحران، نقدشوندگی مهم‌ترین ویژگی است. یعنی باید بتوانید دارایی خود را هر لحظه تبدیل به پول یا معادل پول کنید. دارایی‌هایی مثل املاک یا زمین ممکن است ارزشمند باشند، ولی در شرایط بحرانی، ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها برای فروش آن معطل بمانید. در مقابل، طلا، دلار یا ارزهای دیجیتال قابلیت این را دارند که سریع تبدیل شوند.
قابلیت جابه‌جایی فیزیکی یا دیجیتالی
ویژگی مهم دیگر، قابل حمل بودن دارایی است. فرض کنید درگیر جنگی هستید که مجبور هستید از شهری به شهر دیگر یا حتی از کشور خارج شوید؛ آنجا است که داشتن مقداری طلای فیزیکی یا یک کیف پول ارز دیجیتال که با رمزی ساده قابل انتقال باشد، خیلی باارزش‌تر از داشتن ملکی بزرگ است که در بحران گرفتار شده است.
مقاومت در برابر تورم
در شرایطی که تورم به‌شدت بالا رفته است، سرمایهگذاری باید بتواند ارزش دارایی ما را حفظ کند. دارایی‌هایی مثل طلا، ارزهایی مثل دلار و یورو در مقابل تورم قوی‌تر عمل میکنند و ارزش آن‌ها بهتر حفظ میشود.
قابلیت ریسک‌پذیری کنترل‌شده
سرمایهگذاری امن به معنای بدون ریسک بودن آن نیست، منظور این است که ریسک‌های آن قابل مدیریت باشد. برای مثال نگهداری ارز دیجیتال اگرچه ریسک نوسان قیمتی دارد، اما با مدیریت صحیح پورتفو و استفاده از ابزارهای ذخیره‌سازی امن (مثل کیف‌پول سرد)، میشود این ریسکها را کاهش داد. درباره اینکه کیف‌پول سرد چیست؟ پیش‌تر مقاله‌ای نوشته شده که در آن بهترین کیف‌پول‌های سرد معرفی شده‌اند. پیشنهاد میشود حتما مطالعه کنید.
گزینه‌های مناسب برای سرمایهگذاری در شرایط بحرانی و ناآرامی‌ها
حالا با توجه به ویژگی‌هایی که در بخش قبل گفتیم، می‌خواهیم به سراغ بررسی بازارهایی برویم که می‌توانند در این شرایط نقش پناهگاه مالی را بازی کنند. این گزینهها را بر اساس تجربه‌های تاریخی و واکنش بازارها در بحران‌های گذشته بررسی می‌کنیم:
طلا؛ گزینه پرطرفدار در بحران‌ها
طلا همیشه در زمان‌های ناامنی می‌درخشد؛ چه جنگ جهانی باشد، چه یک بحران مالی کوچک‌تر. چون طلا برخلاف پول‌های رایج، توسط هیچ ارگان خاصی کنترل نمی‌شود. در شرایطی که ارزش پول ملی در حال سقوط است، طلا مثل سپر عمل می‌کند.
مزیت آن هم این است که هم نقدشونده است، هم قابل جابه‌جایی، مهم‌تر از هر چیز در همه‌جای دنیا پذیرفته شده است. البته ریسک سرقت فیزیکی را نباید نادیده بگیریم، البته که با نگهداری در صندوق‌های شخصی یا محل‌های امن، میشود این ریسک را تا حد زیادی کم کرد.
ارزهای دیجیتال؛ شیوه جدید ذخیره ارزش
بیت‌کوین به عنوان طلای دیجیتال شناخته میشود و با یک کیف پول دیجیتال و یک کلید خصوصی، عملاً می‌توانید میلیون‌ها دلار را جابه‌جا کنید. نکته مهم این است که ارزهای دیجیتال به زیرساخت اینترنت وابسته هستند؛ یعنی در صورت قطعی سراسری نت یا فیلترینگ شدید، دسترسی دشوار میشود. با این حال، کیف پول‌های سرد (Cold Wallets) و استفاده از شبکه‌هایی مثل استارلینک، این مسئله را هم قابل‌حل کرده‌اند. اگر هنوز برای خرید بیت کوین اقدام نکردید، بد نیست بدانید که در شرایط بحرانی، بیت‌کوین می‌تواند نقش طلای دیجیتال را بازی کند.
در کنار بیت‌کوین، استیبل‌کوین‌هایی مثل USDT یا USDC هم محبوب هستند؛ چون ارزش آن‌ها ثابت و نزدیک به دلار بوده و برای پوشش ریسک کاربردی‌اند. خرید تتر در شرایط بحرانی و انتقال آن به کیف‌پول‌های سخت‌افزاری هم می‌تواند تصمیم هوشمندانه‌ای باشد.
پول نقد؛ شمشیر دولبه
نگه‌داشتن پول نقد در زمان بحران، به نوعی محافظ اولیه به حساب می‌آید. وقتی بازارها دچار سقوط ناگهانی میشوند، داشتن نقدینگی باعث میشود سریع تصمیم بگیرید و فرصت‌ها را شکار کنید. اما نباید فراموش کرد که در شرایط تورمی یا فروپاشی ارزش پول ملی، نگهداری طولانی‌مدت پول نقد یکی از پرریسکترین کارها است.
پیشنهاد این است که همیشه بخشی از پورتفوی خود را نقد نگه دارید، نه کل آن را. حتی بهتر است این پول نقد به شکل ارز خارجی معتبر (مثل دلار، یورو یا فرانک سوئیس) نگهداری شود.
سهام شرکت‌های مربوط به صنایع دفاعی یا کامودیتی‌محور
در شرایط بحرانی بازار بورس در کل ناپایدار است، اما بعضی از صنایع در این شرایط هم رشد میکنند. مثلا در زمان جنگ، صنایع دفاعی، انرژی (نفت و گاز) یا فلزات اساسی عملکرد خوبی دارند؛ چون تقاضا برای آن ها افزایش پیدا می‌کند.
شرکت‌هایی که به‌نوعی در زنجیره تأمین کالاهای استراتژیک یا صادراتی دخیل هستند هم کم‌ریسک‌تر از بقیه سهام عمل میکنند. در کل باید در ارتباط با بازار سهام ریسک تعطیلی بازار را هم لحاظ کرد. به هر حال چنین شرایطی شامل حال سهام منتخب ما هم میشود!
داراییهای فیزیکی باارزش و قابل مبادله
دارایی‌هایی مثل سکه، الماس، جواهرات کوچک، حتی برخی کالاهای کمیاب و مورد تقاضا (مثل دارو، سوخت، تجهیزات خاص) در بحران‌ها قابلیت تبدیل شدن به ابزار مبادله یا ذخیره ارزش را دارند. این دارایی‌ها به‌خصوص زمانی مفید هستند که سیستم بانکی از کار افتاده یا مبادلات رسمی مختل شده است.
به‌طور خلاصه، بهترین استراتژی این است که پورتفو را متنوع بچینید؛ یک ترکیب از طلا، ارز دیجیتال، نقدینگی، سهام خاص و داراییهای فیزیکی. در این صورت در برابر انواع سناریوها مقاوم می‌شوید و شانس حفظ سرمایه شما در بحران بیشتر میشود. در نهایت هم جدولی تهیه شده تا بتوانیم به‌سادگی و در کنار هم این بازارها را با هم مقایسه کنیم:
| بازار مالی | نقدشوندگی | قابل‌حمل بودن | مقاومت در برابر تورم | ریسک کلی | دسترسی در شرایط بحرانی |
| طلا (فیزیکی) | بالا | بالا | بالا | متوسط | نسبتاً بالا |
| ارز دیجیتال | بالا | بسیار بالا | بالا | بالا | وابسته به اینترنت |
| استیبل‌کوین‌ها | بالا | بالا | متوسط | متوسط | وابسته به صرافی/شبکه |
| پول نقد (ریال/دلار/یورو) | بسیار بالا | بالا | پایین/متوسط (بسته به نوع ارز) | متوسط | بسیار بالا |
| سهام صنایع دفاعی/کامودیتی | متوسط | ندارد | متوسط تا بالا | بالا | وابسته به بازار داخلی |
| املاک و زمین | بسیار پایین | ندارد | بالا | متوسط تا پایین | پایین |
| داراییهای فیزیکی کوچک | متوسط | بالا | متوسط | پایین | بالا |
نکات مهم برای سرمایهگذاری در شرایط بحرانی و ناآرامی‌ها
حالا که فهمیدیم چه چیزی باعث میشود یک سرمایهگذاری در شرایط بحرانی امن باشد و چه بازارهایی می‌توانند مناسب باشند، وقت آن رسیده که به سراغ چند نکته به ظاهر ساده برویم.
تصمیم‌گیری سریع ولی نه شتاب‌زده
در بحران‌ها، فرصت‌ها به‌سرعت می‌آیند و می‌روند. ولی این اصلاً به این معنا نیست که باید عجله کنید. نکته مهم این است که از قبل سناریو بچینید، تحلیل داشته باشید و بدانید با هر اتفاق، پلن A و B و C چیست. بازار در بحران، محل واکنش لحظه‌ای نیست، باید از قبل برنامه‌ریزی داشته باشید!
هیچ‌وقت همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد نگذارید
این جمله شاید کلیشه‌ای باشد، ولی در شرایط بحرانی منظور را کامل منتقل می‌کند. متنوع‌سازی یا همان تنوع در سبد سرمایهگذاری، باعث میشود که اگر یک بازار نابود شد، کل دارایی شما از بین نرود. ترکیبی از داراییهای فیزیکی (مثل طلا)، دیجیتال (مثل بیت‌کوین)، نقدی و برخی سهام خاص (در قسمت‌های قبل گفتیم کدام‌ها) می‌توانند ریسک کلی را پایین بیاورند.
دسترسی مستقل به دارایی‌ها داشته باشید
فرض کنید ی; کیف پول دیجیتال دارید که فقط در یک صرافی آن را نگه داشته‌اید؛ حال اگر صرافی فیلتر شود یا دسترسی به آن قطع شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ یا طلا‌هایی که فقط در صندوق بانک قرارداده شده‌اند، اگر بانک‌ها تعطیل شوند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ باید یک نسخه آفلاین، مستقل و شخصی از دسترسی به داراییهای خود داشته باشید. در شرایط بحرانی مهم است که در راستای تنوع بخشی به سبد دارایی‌ها آن‌ها را از منظر مستقل‌بودن هم متعادل بچینیم.
به اخبار رسمی بسنده نکنید
در شرایط بحرانی، اطلاعات رسمی معمولاً یا سانسور شده هستند یا دیر به گوش ما می رسند. از منابع مختلف اخبار را پیگیری کنید، ولی مهم‌تر از این موضوع، سعی کنید که خودتان بتوانید تحلیل شخصی داشته باشید. اجازه ندهی که فضای ترس یا هیجان جمعی مسیر تصمیم‌گیری شما را مشخص کند. کسی که زودتر متوجه جهت بازارها میشود، زودتر هم می‌تواند تصمیم درست را بگیرد.
ارتباط با جامعه سرمایهگذاری
در بحران بهتر است که با افراد متخصص و تحلیلگرها در ارتباط باشید، نسبت به دیدگاه آن‌ها هم آگاه شوید تا بتوانید تصمیم‌های بهتری بگیرید. تنها بودن در همچین شرایطی می‌تواند آسیب‌پذیرمان کند. گاهی یک ایده‌ای یا هشداری از طرف یک دوست می‌تواند از ضررهای سنگین جلوگیری کند.
در نهایت یادتان باشد در بحران‌ها، ثروت‌ها نابود نمی‌شوند؛ فقط از جیبی به جیب دیگر منتقل میشوند. سوال این است که شما جزو کدام دسته هستید؟
و اما در نهایت؛ خودت باید خودت را نجات بدهی!
در شرایط بحرانی، مسئله فقط حفظ سرمایه نیست، بلکه ساختن آینده‌ای مقاوم‌تر است. اگر زودتر از بقیه بفهمید کجا بایستید و چطور عمل کنید، می‌توانید از دل ترس، فرصت بیرون بکشید. حالا وقت آن رسیده است که یک بار دیگر سبد سرمایهگذاری خود را مرور کنید، پلن‌های خودتان را بچینید و آماده سناریوهای مختلف باشید.
