وقتی اسم رمزارز می‌آید، خیلی‌ها ناخودآگاه فقط به یک اسم فکر میکنند: بیت کوین. قدیمیترین و شناخته‌شده‌ترین ارز دیجیتال دنیا که از همان روزهای اول، لقب «طلای دیجیتال» را گرفت و تبدیل شد به نماد کل بازار کریپتو. اما در کنار بیت کوین، پروژه‌های دیگری هم متولد شدند که قرار نبود طلای دیجیتال باشند؛ بلکه مشکل دیگری را حل کنند. یکی از مهمترین آنها ریپل است. این رمزارز بیشتر از این‌که برای ذخیره ارزش ساخته شده باشد، برای جابه‌جایی سریع و ارزان پول طراحی شده است؛ مخصوصا بین بانکها و مؤسسات مالی در کشورهای مختلف. در ادامه تفاوت‌های بیت کوین و ریپل را به دقت بررسی می‌کنیم تا به نقش هر کدام در سبد سرمایهگذاری خود پی ببرید.
بیت کوین و ریپل در یک نگاه
اگر بخواهیم خیلی خلاصه بگوییم، بیت کوین و ریپل هر دو ارز دیجیتال هستند، اما از نظر هدف و ساختار شباهت چندانی ندارند.
بیت کوین اولین و مشهورترین ارز دیجیتال دنیاست؛ یک پول دیجیتال غیرمتمرکز که هیچ بانک، دولت یا شرکت واحدی آن را کنترل نمیکند و روی یک شبکه بلاک چین عمومی و باز فعال است. هدف اصلی آن نیز انتقال ارزش بهصورت مستقیم و همتا‌به‌همتاست و بدون واسطه‌ای مثل بانک عمل میکند.
در مقابل، ریپل بیشتر یک زیرساخت پرداختی به شمار میرود تا فقط یک ارز دیجیتال. شبکه ریپل و توکن بومی آن یعنی XRP برای این طراحی شدهاند که بانکها، مؤسسات مالی و پردازش‌گرهای پرداخت بتوانند پول را بین کشورها با سرعت بالا، کارمزد کم و با تسویه تقریبا لحظه‌ای جابه‌جا کنند. به همین دلیل، برای خرید ریپل باید فعالیت‌های شرکت ریپل لبز در بانک‌های جهانی را نیز در نظر بگیرید.
بیت کوین (Bitcoin) چیست؟
بیت کوین اولین رمزارز جهان است که ایده آن در سال ۲۰۰۸ توسط فرد یا گروهی ناشناس با نام مستعار «ساتوشی ناکاموتو» در یک وایت‌پیپر منتشر شد و شبکه آن از سال ۲۰۰۹ رسماً شروع به فعالیت کرد.
این رمزارز روی یک شبکه بلاک چین غیرمتمرکز کار میکند؛ یعنی تمام تراکنشها در یک دفترکل عمومی ثبت میشوند. هزاران کامپیوتر (نود) در سراسر دنیا نسخه‌ای از این دفترکل را نگه می‌دارند. برای تأیید تراکنشها و اضافه کردن آنها به بلاک چین، از مکانیزم اثبات کار (Proof of Work) استفاده میشود؛ همان فرآیندی که معمولاً به آن ماینینگ یا استخراج می‌گوییم.
چند نکته مهم درباره بیت کوین
- عرضه محدود: حداکثر ۲۱ میلیون بیت کوین وجود خواهد داشت و هیچ‌وقت از این عدد فراتر نمی‌رود. همین محدودیت باعث شده تا بسیاری آن را «طلای دیجیتال» یدانند.
- غیرمتمرکز بودن: هیچ نهاد مرکزی‌ای نیست که دکمه خاموش بیت کوین را داشته باشد یا به‌تنهایی قوانین شبکه را عوض کند. تصمیمات مهم وابسته به اجماع جامعه‌ای از توسعه‌دهندگان، ماینرها و کاربران هستند.
- کاربرد اصلی: در ابتدا بیت کوین بهعنوان یک سیستم «پول الکترونیکی همتا‌به‌همتا» معرفی شد؛ یعنی ابزاری برای پرداخت و دریافت مستقیم، بدون بانک. اما با رشد قیمت و محدود بودن عرضه، امروز بسیاری از افراد خرید بیت کوین را نوعی سرمایهگذاری و ذخیره ارزش میدانند.
ریپل (Ripple) چیست؟
وقتی درباره ریپل صحبت می‌کنیم، باید بین دو مفهوم کمی فرق بگذاریم:
- Ripple Labs: یک شرکت فین‌تک آمریکایی که راه‌حل‌های پرداخت بینالمللی ارائه میدهد.
- XRP Ledger و توکن XRP: شبکه و رمزارز مستقلی که برای تسویه سریع تراکنشها استفاده میشوند.
در عمل، خیلی‌ها همه این‌ها را با نام ریپل می‌شناسند، اما از نظر فنی، XRP اسم توکن و XRP Ledger اسم شبکه است.
برخلاف بیت کوین که می‌خواست راهکاری غیرمتمرکز برای جایگزین کردن پول فیات خلق کند، هدف ریپل این است که پرداختهای بینالمللی را برای بانکها و مؤسسات مالی سریع‌تر، ارزان‌تر و کارآمدتر کند. شبکه ریپل به گونه‌ای ساخته شده که:
- تراکنشها در چند ثانیه نهایی میشوند (نه چند دقیقه یا ساعت).
- کارمزدها بسیار پایین هستند و انتقال مبالغ بالا هم از نظر هزینه، مقرون‌به‌صرفه است.
ارز دیجیتال ریپل می‌تواند نقش «ارز واسط» را برای تبدیل سریع ارزهای مختلف به هم ایفا کند؛ مثلا تبدیل ریال به یورو، از طریق XRP در میانه مسیر.
از نظر فنی، XRP روی یک بلاک چین اختصاصی به نام XRP Ledger اجرا میشود که از مکانیزم اجماع مخصوص خودش استفاده میکند، نه استخراج (ماینینگ). در این شبکه، گروهی از اعتبارسنجها با هم به اجماع میرسند و تراکنشها را در بازه‌های زمانی چندثانیه‌ای تأیید میکنند؛ همین موضوع، سرعت و مصرف انرژی XRP را در مقایسه با بیت کوین بسیار پایینتر می‌آورد.
مقایسه ریپل با بیت کوین در یک نگاه
در جدول زیر، مهمترین تفاوت‌های بیت کوین و ریپل را کنار قرار داده‌ایم تا قبل از ورود به جزئیات، به یک تصویر کلی از این دو پروژه برسید:
| فاکتور مقایسه | بیت کوین | ریپل |
| هدف اصلی | پول دیجیتال غیرمتمرکز، ذخیره ارزش | زیرساخت پرداخت و تسویه بینالمللی سریع و ارزان |
| نهاد کنترل‌کننده | بدون شرکت یا نهاد مرکزی؛ جامعه‌ی پراکنده ماینرها و نودها | توسعه توسط شرکت Ripple Labs؛ شبکه مستقل اما با نقش پررنگ شرکت |
| نوع شبکه | بلاک چین عمومی و کاملاً غیرمتمرکز | دفترکل توزیع‌شده (XRP Ledger) با اجماع اختصاصی و اعتبارسنج‌های منتخب |
| سازوکار اجماع | اثبات کار (Proof of Work) و استخراج | الگوریتم اجماع ریپل (Ripple Protocol Consensus)؛ بدون ماینینگ |
| سرعت تأیید تراکنش | معمولاً چند دقیقه (بسته به شلوغی شبکه) | چند ثانیه |
| کارمزد تراکنش | متغیر، گاهی بالاتر در زمانهای شلوغ | بسیار پایین و ثابت‌تر، مناسب برای انتقال مبالغ بالا |
| حداکثر عرضه | ۲۱ میلیون واحد BTC | تمام واحدهای XRP در ابتدا ایجاد شدهاند؛ سقف عرضه مشخص و از قبل تولید شده |
| کاربرد رایج | سرمایهگذاری، ذخیره ارزش، گاهی پرداخت | تسویه بین‌بانکی، انتقال بینالمللی پول، ارز واسط برای تبدیل ارزها |
| نگاه قانون‌گذاران | بیشتر بهعنوان یک دارایی یا کالا (مشابه طلا) | در برخی کشورها محل بحث حقوقی (اوراق بهادار یا دارایی) با پرونده‌های حقوقی مشهور |
| جایگاه در بازار کریپتو | بزرگترین و قدیمیترین رمزارز از نظر ارزش بازار | یکی از مهمترین رمزارزهای متمرکز بر حوزه پرداخت و بانکداری |
در ادامه، هر فاکتور را جداگانه و با جزئیات بیشتری مقایسه می‌کنیم.
هدف و فلسفه وجودی بیت کوین و ریپل
بیت کوین با این هدف به وجود آمد که یک سیستم پول الکترونیکی همتا‌به‌همتا باشد؛ یعنی مردم بتوانند بدون نیاز به بانک یا واسطه، پول را مستقیماً برای هم بفرستند. به‌مرور زمان، بهخاطر عرضه محدود و مقبولیت جهانی، بیت کوین بیشتر به چشم طلای دیجیتال دیده شد.
ریپل از ابتدا برای این طراحی شد که مشکل کندی و هزینه بالای پرداختهای بینالمللی را حل کند. این پروژه بیشتر روی بانکها، مؤسسات مالی و شرکت‌های پرداخت تمرکز دارد تا کاربران عادی؛ یعنی می‌خواهد تبدیل شود به زیرساختی که در پشت‌صحنه، انتقال پول بین کشورها را سریع‌تر و ارزان‌تر کند.
سازوکار اجماع و امنیت شبکه
بیت کوین از مکانیزم اثبات کار (Proof of Work) استفاده میکند. ماینرها با استفاده از توان محاسباتی دستگاه‌های خود، معماهای پیچیده ریاضی را حل میکنند و در ازای تأیید بلاکهای جدید، بیت کوین پاداش می‌گیرند. این فرایند باعث میشود تغییر دادن تاریخچه تراکنشها بسیار سخت و پرهزینه باشد. به همین دلیل، امنیت شبکه بالا است، اما مصرف انرژی زیادی نیز دارد.
شبکه ریپل (XRP Ledger) از سیستم اجماع اختصاصی خودش استفاده میکند. در این مدل، گروهی از اعتبارسنجها تراکنشها را بررسی میکنند و در بازه‌های چندثانیه‌ای به اجماع میرسند. این کار، سرعت را بالا میبرد و به انرژی کمتری نیاز دارد، اما در عوض، شبکه از نظر ساختار، متمرکزتر به‌شمار میرود، چون تعداد اعتبارسنجها محدودتر است و نقش شرکت Ripple Labs در اکوسیستم پررنگ است.
سرعت و کارمزد تراکنشها
تأیید هر بلاک در شبکه بیت کوین به‌طور متوسط حدود ۱۰ دقیقه طول می‌کشد. در نتیجه، بیت کوین برای پرداختهای روزمره سریع، چندان ایده‌آل نیست، مخصوصاً اگر شبکه شلوغ باشد. در شبکه ریپل، تراکنشها در چند ثانیه نهایی میشوند. این سرعت بالا، مزیت اصلی ریپل است، مخصوصاً وقتی صحبت از انتقال پول بین کشورها و تسویه حساب‌های بانکی با مبالغ بالا باشد.
کارمزد بیت کوین متغیر است و به شلوغی شبکه و میزان تقاضا بستگی دارد. در زمان‌هایی که تراکنشها زیاد میشوند، کارمزدها میتوانند به‌طور قابل‌توجهی بالا بروند. در ریپل، کارمزدها معمولاً بسیار پایین و ثابت‌تر هستند.
میزان تمرکز و نقش نهادهای مرکزی
هیچ شرکت یا سازمانی مالک بیت کوین نیست. کد آن متن‌باز است، هر کسی می‌تواند یک نود راه‌اندازی کند، و قوانین شبکه تنها زمانی تغییر میکنند که اکثریت جامعه به آنها رضایت دهند. به همین خاطر، بیت کوین را اغلب غیرمتمرکزترین رمزارز بازار میدانند.
در مورد ریپل، اوضاع کمی متفاوت است. شرکت Ripple Labs نقش مهمی در توسعه، بازاریابی و همکاری با بانکها دارد و بخش بزرگی از توکنهای XRP در اختیار این شرکت یا نهادهای وابسته به آن قرار دارد. شبکه XRP Ledger از نظر فنی می‌تواند مستقل کار کند، اما بهخاطر همین نقش پررنگ شرکت، بسیاری آن را پروژه‌ای متمرکزتر میدانند.
عرضه، توزیع و اقتصاد توکن
حداکثر تعداد بیت کوین ۲۱ میلیون واحد است و این عدد هرگز تغییر نمیکند. بیت کوین‌های جدید از طریق ماینینگ و بهعنوان پاداش بلاک تولید میشوند و هر چهار سال یک‌بار رویدادی به نام «هاوینگ» باعث نصف شدن این پاداش میشود. این سازوکار باعث ایجاد نوعی کمیابی برنامه‌ریزی‌شده میشود که روی نگاه سرمایه‌گذاران به بیت کوین تأثیر مهمی دارد.
برعکس، تمام توکنهای XRP از ابتدا ایجاد شدهاند. بخش قابل‌توجهی از این توکنها در اختیار Ripple Labs و نهادهای وابسته قرار دارد و بخشی از آنها بهتدریج وارد بازار میشود. این مدل، نگرانی برخی از سرمایه‌گذاران را درباره تمرکز توکنها در دست یک نهاد خاص ایجاد کرده است، اما در عوض دست شرکت را برای مدیریت نقدینگی و همکاری با شرکای سازمانی باز می‌گذارد.
کاربرد و مخاطب اصلی
کاربردهای اصلی بیت کوین در این موارد خلاصه میشود:
- ذخیره ارزش در بلندمدت مشابه طلا
- ابزار سرمایهگذاری و تنوع‌دادن به سبد دارایی‌ها
- در برخی موارد، وسیله پرداخت، به‌خصوص در کسب‌وکارهایی که بیت کوین را می‌پذیرند
کاربرد ریپل نیز شامل این موارد است:
- تسویه سریع و ارزان پرداختهای بینالمللی
- کاهش هزینه و زمان انتقال پول بین بانکها و شرکت‌ها
- استفاده بهعنوان ارز واسط برای تبدیل ارزهای مختلف فیات
بیت کوین بیشتر مورد توجه سرمایه‌گذاران خرد و افراد علاقه‌مند به دارایی‌های دیجیتال است. البته نهادهای بزرگ هم در آن سرمایهگذاری میکنند، اما برای کاربر عادی، خرید و نگهداری بیت کوین ساده و قابل‌فهم است. ریپل بیشتر در لایه‌ی B2B (کسب‌وکار به کسب‌وکار) و در همکاری با بانکها و مؤسسات مالی معنا پیدا میکند. کاربران عادی میتوانند توکن XRP بخرند، اما قلب اصلی داستان ریپل در دنیای بانکداری و پرداخت است.
ریسک‌ها و نگاه قانون‌گذاران
در بسیاری از کشورها، بیت کوین بیشتر بهعنوان یک «دارایی» یا «کالا» شناخته میشود. این یعنی معمولاً در دسته اوراق بهادار قرار نمی‌گیرد و قوانین مربوط به آن روشن‌تر است. البته همچنان ریسک‌های قانونی و نظارتی وجود دارد و در بعضی کشورها محدودیت‌هایی برای استفاده از آن اعمال شده است.
از طرف دیگر، ریپل بهویژه در آمریکا درگیر پرونده‌های حقوقی معروفی بوده است؛ مثلاً بحث این‌که آیا XRP باید بهعنوان «اوراق بهادار» طبقه‌بندی شود یا نه. این موضوع باعث شده بخشی از ریسک این پروژه، ریسک حقوقی و نظارتی باشد. هرچند در سال‌های اخیر، برخی از این ابهام‌ها تا حدی روشن‌تر شدهاند، اما هنوز برای سرمایه‌گذاران، پیگیری اخبار قانونی مربوط به ریپل اهمیت دارد.
سخن پایانی: بیت کوین بهتر است یا ریپل؟
پرسش «بیت کوین بهتر است یا ریپل؟» در واقع شبیه این است که بپرسیم «خودرو بهتر است یا قطار؟» پاسخ به این سؤال، وابسته به نیاز و هدف استفاده است، نه خود ابزار.
اگر می‌خواهید یک دارایی دیجیتال کمیاب، غیرمتمرکز و جهانی داشته باشید که مانند طلای دیجیتال در سبد سرمایه‌گذاری‌تان بماند، بیت کوین انتخاب بهتریست. عرضه محدود، سابقه طولانیتر و پذیرش گسترده در بازار باعث شده بیشتر سرمایه‌گذاران بخشی از سبد سرمایهگذاری خود را به بیت کوین اختصاص دهند. در مقابل، اگر به دنبال کسب سود از پتانسیل بالای حوزه پرداخت و انتقال بینالمللی پول هستید و سرعت بالا و کارمزد پایین را مهم می‌دانید، ریپل گزینه جذاب‌تری خواهد بود.
در نهایت می‌توان گفت که فقط یک انتخاب درست وجود ندارد. بسیاری از سرمایه‌گذاران، به سبدی متنوع روی می‌آورند؛ به این معنا که بیت کوین را بهعنوان دارایی اصلی و نسبتاً کمریسکتر در بخش کریپتویی سبد خود قرار می‌دهند و پروژه‌هایی مانند ریپل را با سهم کمتر و ریسک بالاتر بهعنوان مکمل اضافه میکنند.
