اندیکاتور CBOE Volatility Index

اندیکاتور VIX نوسانات بازار بورس آمریکا را اندازه‌گیری می‌کند. این شاخص می‌تواند به تحلیل‌گرها و معامله‌گرها کمک کند تا شرایط کلی بازارهای مالی را بهتر درک کنند. شناخت شاخص ویکس ابزار مفیدی برای شماست تا با آشنایی با احساسات کلی بازار و شوک‌های خبری و اقتصادی، چند گام از تریدرهایی که این شاخص را نمی‌شناسند، جلوتر باشید. اگر می‌خواهید با شاخص VIX آشنا شوید، ادامه این مطلب را از دست ندهید.

شاخص VIX چیست و چه کاربردی دارد؟

شاخص نوسانات (Volatility Index) یا به‌اختصار شاخص VIX یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که احساسات بازار بورس آمریکا را اندازه می‌گیرد. به این شاخص، شاخص ترس (Fear Index) هم می‌گویند. البته، نام رسمی و کامل این شاخص CBOE Volatility Index است، زیرا توسط بورس اختیار معاملات شیکاگو (Chicago Board Options Exchange) یا همان CBOE معرفی شده است. 

اندیکاتور ویکس از قیمت معاملات آپشن (اختیار) شاخص S&P500 استفاده می‌کند تا نوسانات احتمالی بازار را طی ۳۰ روز آینده برآورد کند؛ ساده‌تر بگوییم، شاخص VIX نشان می‌دهد که سرمایه‌گذارها چقدر از آینده بازار نگران یا مطمئن هستند. بد نیست به این نکته هم اشاره کنیم که شاخص S&P500 یکی از معتبرترین شاخص‌های بازار سهام ایالات متحده است که عملکرد 500 شرکت بزرگ و باارزش بازار را پیگیری می‌کند و معیار جامعی برای ارزیابی وضعیت کلی اقتصاد آمریکا است. همچنین، قرارداد آپشن هم قراردادی است که به خریدار اجازه می‌دهد در آینده، یک دارایی را با قیمت مشخص بخرد یا بفروشد، اما نیاز و الزامی به انجام این معامله ندارد.

هر زمان که شاخص VIX بالا برود، با افزایش نگرانی، اضطراب یا عدم قطعیت در بازار روبه‌رو هستیم. این شرایط اغلب زمانی شکل می‌گیرد که بازار در حال ریزش باشد یا دچار شوک‌های خبری و اقتصادی شده باشد. در مقابل، وقتی شاخص VIX پایین باشد، بازار آرام است و سرمایه‌گذارها هم خو‌ش‌بین هستند. به همین دلیل، اندیکاتور VIX می‌تواند احساسات بازار یا همان روان‌شناسی جمعی بازار را بسنجد.

شاخص VIX رفتار بازار را تحلیل می‌کند و می‌تواند اطلاعات مفیدی از جو کلی بازار در اختیار تریدرهای کوتاه‌مدت و سرمایه‌گذارهای بلندمدت بگذارد. تریدرها و سرمایه‌گذارها معمولاً از این شاخص برای ارزیابی ریسک سیستماتیک استفاده می‌کنند و حتی بعضی از استراتژی‌های معاملاتی هم مبتنی بر اندیکاتور VIX طراحی می‌شوند. مثلاً، وقتی شاخص VIX به‌شدت بالا می‌رود، بعضی از تریدرها به‌دنبال فرصت خرید هستند، چون بازار ممکن است دچار واکنش هیجانی شده باشد.

انواع شاخص VIX 

شاخص VIX معروف‌ترین شاخص نوسانات بورس CBOE است؛ با این حال، انواع دیگری از این شاخص هم وجود دارند. مثلاً، VIX9D نوسانات بازار را طی ۹ روز آینده اندازه می‌گیرد. شاخص‌های VIX3M و VIX6M هم پیگیر نوسانات بازار طی ۳ ماه و ۶ ماه آینده هستند. 

علاوه‌ بر این، شاخص‌های مشابه دیگری هم در بازار سهام ایالات متحده کاربرد دارند. به‌عنوان مثال، شاخص VXN نوسانات شاخص Nasdaq-100 را اندازه می‌گیرد. شاخص نزدک ۱۰۰ عملکرد صد شرکت بزرگ در بورس نزدک (NASDAQ) آمریکا را دنبال می‌کند. اکثر این شرکت‌ها مثل اپل، آمازون، مایکروسافت و تسلا در حوزه‌های فناوری، ارتباطات، خرده‌فروشی و سلامت فعال هستند. شاخص VXN معمولاً نوسانات بیشتری دارد، زیرا سهام شرکت‌های حوزه تکنولوژی نسبت به احساسات بازار و نرخ بهره حساس‌تر هستند. 

یکی دیگر از انواع شاخص VIX شاخص VXD است که نوسانات داو جونز (Dow Jones) را اندازه می‌گیرد. میانگین صنعتی داو جونز یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین شاخص‌های بورس آمریکاست که عملکرد ۳۰ شرکت بزرگ و باسابقه صنعتی در این کشور مثل کوکاکولا، بوئینگ و مک‌دونالد را دنبال می‌کند. شاخص VXD بیشتر نشان‌دهنده نوسانات شرکت‌های سنتی است که در فضایی به‌غیر از حوزه فناوری فعالیت دارند. 

شاخص جالب بعدی شاخص RVX است که نوسانات Russell 2000 را نشان می‌دهد. شاخص راسل 2000 وضعیت شرکت‌های کوچک آمریکایی را پیگیری می‌کند و معیار مهمی برای تحلیل بازار سهام‌ شرکت‌هایی است که ارزش بازار کمتری نسبت به غول‌های صنعت دارند. 

در کنار این موارد، انواع پیشرفته‌تری هم از اندیکاتور ویکس طراحی شده‌اند. مثلاً، شاخصی به‌ نام VVIX وجود دارد که شاخص VIX را برای خودِ شاخص VIX به کار می‌گیرد؛ به این شاخص، ویکسِ ویکس می‌گویند و آن را با نماد VVIX نشان می‌دهند. این شاخص نشان می‌دهد که بازار تا چه اندازه نسبت به تغییرات شاخص VIX حساس است. معمولاً، تریدرهای حرفه‌ای از VVIX استفاده می‌کنند.

تنوع در انواع شاخص‌های نوسانات به تریدرها کمک می‌کند احساسات بازار را به تفکیک بررسی کنند و تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند. 

آموزش کار با شاخص VIX

حالا که با مبانی شاخص VIX آشنا شدیم، بیایید ببینیم چطور می‌توانیم از این شاخص استفاده کنیم. برای کار با شاخص VIX، کافی است حسابی در پلتفرم‌های تحلیل بازار مثل تریدینگ ویو باز کنید و دنبال نماد VIX بگردید. پس از باز کردن نمودار شاخص VIX می‌توانید آن را مثل یک نمودار قیمتی معمولی تحلیل کنید و اندیکاتورهایی مثل میانگین متحرک یا RSI روی آن بیندازید. 

همچنین، می‌توانید اندیکاتور VIX را کنار نمودار شاخص S&P500 قرار دهید تا رابطه معکوس این دو شاخص را بهتر ببینید. به‌طور کلی، دنبال کردن رفتار VIX کنار سایر نمودارها، دید بهتری از احساسات بازار به شما می‌دهد.

نحوه راه اندازی و تنظیمات شاخص VIX 

در پلتفرم تریدینگ ویو به راحتی و تنها با چند کلیک به شاخص VIX دسترسی خواهید داشت. بیایید با هم مرحله‌به‌مرحله، نحوه راه اندازی و تنظیمات شاخص VIX را مرور کنیم. 

وارد حساب تریدینگ ویو خود در وب‌سایت tradingview.com شوید. در صفحه نخست و در کادر جستجو، دنبال نماد VIX بگردید.

پس از کلیک روی گزینه Index Volatility S&P500 می‌توانید وارد چارت نوسانات VIX شوید. از طریق نوار زیر نمودار می‌توانید بازه زمانی نمودار را تغییر دهید. مثلاً تصویر زیر، نوسانات ۵ ساله این شاخص را به شما نمایش می‌دهد.

از این نمودار، می‌توانید درست مثل یک نمودار قیمت استفاده کنید. به‌عنوان مثال، می‌توانید از طریق گزینه Indicators دنبال اندیکاتور مورد نظرتان مثل RSI بگردید و آن را روی نمودار اعمال کنید.

همچنین، می‌توانید این نمودار را با نمودار شاخص  S&P 500 هم مقایسه کنید. برای این کار، روی گزینه مقایسه (علامت +) بالای چارت کلیک کنید و نماد SPX را وارد کنید تا بتوانید هر دو نمودار را به‌طور هم‌زمان ببینید. 

در تصویر زیر، مقایسه دو نمودار VIX و SPX را با هم مشاهده می‌کنید.

انواع استراتژی معاملاتی با شاخص VIX 

شاخص VIX میزان ترس یا آرامش بازار را اندازه‌ می‌گیرد. وقتی عدد این شاخص بالا می‌رود، یعنی سرمایه‌گذاران نگران آینده‌اند و انتظار نوسانات شدید دارند. برعکس، وقتی عدد VIX پایین است، یعنی بازار آرام است. پس، شاخص VIX می‌تواند نقاط ایدئال برای ورود یا خروج از بازار را مشخص کند. علاوه بر این، از آنجا که این شاخص می‌تواند نوسانات بالا را نشان دهد، بسیاری از تریدرها از VIX برای برنامه‌ریزی معاملات و پوشش ریسک هم استفاده می‌کنند. در ادامه، چند روش ساده ولی پرکاربرد را معرفی می‌کنیم که می‌توانید به کمک شاخص VIX به کار بگیرید.

استراتژی بازگشت به میانگین

اندیکاتور VIX اغلب در محدوده‌ای بین ۱۵ تا ۳۵ نوسان می‌کند. اگر VIX به شکل نامعمولی بالا برود و مثلاً به بالای عدد ۴۰ برسد، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که نوسانات به سطح میانگین برگردند؛ زیرا این شرایطی است که با ترس همراه است و قیمت‌ها ممکن است دچار ریزش شوند. در چنین شرایطی، تریدرها معمولاً معاملات اختیار فروش (Put Options) می‌خرند. اختیار فروش به دارنده معامله حق می‌دهد که سهام را با قیمت مشخص‌شده بفروشد و اغلب زمانی خریداری می‌شود که پیش‌بینی کاهش قیمت وجود دارد. 

در مقابل، اگر VIX بسیار کم شود، معامله‌گرها معاملات اختیار خرید (Call Options) خریداری می‌کنند. اختیار خرید هم به دارنده حق می‌دهد که سهام را با قیمت توافق‌شده بخرد و اغلب زمانی استفاده می‌شود که انتظار افزایش قیمت وجود دارد. 

خرید یا فروش ETFهای مرتبط با VIX

تریدرها معمولاً از شاخص VIX برای معاملات آپشن و قراردادهای آتی (فیوچرز) استفاده می‌کنند؛ اما برای کسانی که نمی‌خواهند مستقیماً وارد بازار این قراردادها شوند، راه ساده‌تری وجود دارد. پیش از توضیح این بخش، بد نیست بدانید قرارداد آتی یا همان فیوچرز قراردادی است که خریدار و فروشنده موظف‌اند دارایی را در زمان و قیمت مشخص شده معامله کنند، بدون اینکه حق انصراف داشته باشند.

صندوق‌های قابل‌معامله در بورس (ETF) مانند VXX یا SVXY طراحی شده‌اند تا قیمتشان بر اساس نوسانات شاخص VIX تغییر کند. این ETFها امکان خرید و فروش VIX را به‌صورت غیرمستقیم فراهم می‌کنند، بدون اینکه نیاز باشد برای معامله قراردادهای مشتقه مانند آپشن دانش تخصصی داشته باشید.

البته باید توجه داشته باشیم که این صندوق‌ها هیمشه رفتار دقیقی مطابق با VIX ندارند، زیرا از قراردادهای فیوچرز استفاده می‌کنند و ممکن است به‌دلیل ساختار بازار، در شرایطی دچار کاهش ارزش زمانی (Contango Decay) شوند. کاهش ارزش زمانی به حالتی گفته می‌شود که قیمت قراردادهای آتی بالاتر از قیمت لحظه‌ای است؛ با نزدیک شدن به سررسید قرارداد، این اختلاف قیمت باعث کاهش تدریجی ارزش صندوق‌هایی مثل ETFهای VIX می‌شود.

استراتژی دنبال‌کردن روند VIX

بعضی از تریدرها با دنبال کردن روند شاخص VIX تصمیم‌های معاملاتی خود را می‌گیرند. روند VIX برای زمانبندی بهتر در انجام معاملات به کار گرفته می‌شود و می‌تواند در شناسایی تغییرات ناگهانی بازار ابزار مناسبی باشد. 

برای استفاده از این استراتژی، ابتدا باید روندهای پایدار در شاخص VIX شناسایی شود و سپس، با استفاده از ابزارهایی مثل میانگین متحرک و شاخص RSI نقاط ورود و خروج از بازار تعیین شود. مثلاً، اگر در نمودار VIX میانگین متحرک کوتاه‌مدت از میانگین متحرک بلندمدت عبور کند، احتمال دارد با آغاز روند صعودی در VIX روبه‌رو باشیم که خبر از افزایش نوسانات و ترس در بازارهای مالی می‌دهد.

به‌طور کلی، بهتر است از استراتژی‌های مبتنی بر VIX در کنار سایر تحلیل‌ها و همراه با مدیریت ریسک استفاده کنیم؛ زیرا، شاخص VIX می‌تواند به‌سرعت تغییر کند و سیگنال‌های نادرست نمایش دهد. 

مزایا و معایب استفاده از شاخص VIX 

شاخص VIX با پیش‌بینی نوسانات می‌تواند نقش موثری در شناسایی تغییرات ناگهانی بازار داشته باشد؛ با این همه، ممکن است این شاخص در واکنش نسبت به تغییرات ناگهانی بازار تأخیر نشان دهد و باعث سیگنال اشتباه شود. بهتر است پیش از کار با اندیکاتور VIX با مزایا و معایب آن آشنا باشیم.

مزایای استفاده از شاخص VIX

• نمایش لحظه‌ای احساسات بازار: شاخص VIX به‌سرعت نگرانی‌ها و ترس‌های سرمایه‌گذاران را منعکس می‌کند، و ابزار خوبی برای سنجش احساسات جمعی بازار است.
• ابزار هشدار برای نوسانات بالا: بالا رفتن VIX اغلب نشانه‌ای از آشفتگی یا ریسک‌های جدی در بازار است. 
• قابل‌ استفاده برای پوشش ریسک: بسیاری از تریدرها از ابزارهای مرتبط با VIX برای پوشش ریسک و بیمه‌کردن پورتفوی خود در برابر سقوط بازار استفاده می‌کنند. 
• ابزار تکمیلی برای تحلیل تکنیکال و فاندامنتال: اندیکاتور VIX می‌تواند مکمل خوبی برای بقیه روش‌های تحلیل باشد و سیگنال‌ ارائه دهد.

معایب استفاده از شاخص VIX

• تفسیر پیچیده و نیاز به تجربه: درک رفتار VIX و ارتباط آن با بازار اصلی ممکن است برای معامله‌گران تازه‌کار گیج‌کننده و سخت باشد.
• سیگنال‌های اشتباه: در برخی مواقع VIX نوسانات کمی دارد، اما بازار دچار تغییرات قابل‌توجهی می‌شود و این می‌تواند سیگنال‌های گمراه‌کننده ایجاد کند.
• قابل معامله نبودن: خود شاخص VIX مستقیماً قابل‌معامله نیست و اکثراً تریدرها از آن برای انجام معاملات مشتقه استفاده می‌کنند که پیچیدگی و ریسک بیشتری دارند.
• نوسانات لحظه‌ای: شاخص VIX ممکن است به اخبار یا رویدادهای کوتاه‌مدت واکنش نشان دهد. این واکنش‌ها می‌تواند جرقه‌ای برای رفتارهای هیجانی در تریدرها شود. 

نکات مهم استفاده از شاخص VIX 

مثل هر ابزار دیگری، باید درک درستی از نحوه عملکرد و محدودیت‌های شاخص VIX داشته باشیم. این شاخص به‌تنهایی نمی‌تواند کافی باشد و باید از آن در کنار سایر ابزارهای تحلیلی و شاخص‌های بازار مانند S&P 500 استفاده کنیم. این نکته را هم نباید فراموش کنیم که معمولاً تریدرهای حرفه‌ای و کوتاه‌مدت از شاخص VIX استفاده می‌کنند و کار با این شاخص نیاز به مدیریت ریسک قوی دارد. هنگام استفاده از شاخص VIX به نکات زیر هم توجه داشته باشید.

• شاخص VIX نشان‌دهنده نوسانات احتمالی بازار طی ۳۰ روز آینده است.
• افزایش شاخص VIX معمولاً با کاهش ارزش بازار سهام همراه است؛ زمانی که بازارها در حال ریزش هستند، شاخص VIX هم به‌شدت صعودی می‌شود.
• کاهش VIX معمولاً آرامش بازار و روند صعودی قیمت‌ها را نشان می‌دهد.
• اگر مقدار VIX زیر ۱۵ باشد، احساسات بازار آرام و اگر بالای 30 باشد، احساسات بازار با ترس و اضطراب همراه است.
• خودِ شاخص VIX قابل معامله نیست، اما محصولات مشتقه‌ای مثل قراردادهای آتی و اختیار معامله دارد که امکان سرمایه‌گذاری یا پوشش ریسک را فراهم می‌کنند.
• معامله بر اساس VIX نیاز به درک قراردادهای مشتقه دارد.
• معمولاً تریدرهای کوتاه‌مدت از شاخص VIX استفاده می‌کنند.
• بهتر است شاخص VIX را در کنار سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال و فاندامنتال به کار بگیریم. 
• زمانی که بازار بسیار آرام است، امکان برگشت ناگهانی نوسانات و جهش VIX وجود دارد.
• شاخص VIX اغلب برای پوشش ریسک پورتفو به کار گرفته می‌شود. 
• تغییرات شدید VIX می‌تواند سیگنال زودهنگامی از بحران‌های مالی باشد.
• شاخص VIX اغلب با بازار سهام همبستگی معکوس دارد؛ اما این مسئله همیشه صددرصد نیست و ممکن است شاهد برخی استثناها باشیم.

احساسات بازار را بشناسید!

در بازارهای مالی، درک احساسات جمعی می‌تواند همان برتری کوچکی باشد که شما را از دیگران جلو می‌اندازد. شاخص VIX دقیقاً همین ابزار است: قطب‌نمایی برای درک ترس و طمع بازار. با شناخت این شاخص، می‌توانید کارآمدتر زمان‌بندی کنید و مدیریت ریسک بهتری داشته باشید. شاخص VIX به شما اجازه می‌دهد فرصت‌هایی را شکار کنید که دیگران به خاطر ترس‌شان از آنها فرار می‌کنند. به‌طور کلی، شناخت احساسات بازار نه فقط در مورد قیمت‌ها، بلکه درباره ذهنیت میلیون‌ها سرمایه‌گذار در سراسر دنیا به شما اطلاعات دست‌اول می‌دهد. در دنیای پرتلاطم بازار، کسی برنده است که پیش از دیگران ترس و امید را بشناسد.