شاخص قدرت نسبی (RSI)

اندیکاتور RSI یکی از ابزارهای کاربردی در تحلیل تکنیکال است که معامله‌گران برای تشخیص وضعیت بازار از آن استفاده می‌کنند. این ابزار به ما کمک می‌کند تا تشخیص دهیم که دارایی مورد نظر ما در حالت اشباع خرید قرار گرفته است یا اشباع فروش. کار با RSI ساده است و حتی معامله‌گران تازه‌وارد هم می‌توانند از آن استفاده کنند. البته توضیه می‌شود که این اندیکاتور را به‌تنهایی به کار نبریم و در کنار ابزارهای دیگر از آن استفاده کنیم. در این مقاله، نحوه استفاده از RSI، تنظیمات و کاربردهای مختلف آن را آموزش خواهیم داد.

اندیکاتور RSI چیست و چه کاربردی دارد؟

جی. ولز وایلدر (John Welles Wilder) خالق اندیکاتور شاخص قدرت نسبی (Relative strength index) است که این شاخص را در سال ۱۹۷۸ در کتابی که نوشت، معرفی کرد. RSI یکی از اوسیلاتورهای محبوب تحلیل‌گران تکنیکال است که به کمک آن می‌توانیم تشخیص دهیم که دارایی مدنظرمان در شرایط بیش‌خرید (Overbought) یا بیش‌فروش (Oversold) قرار گرفته است. به زبان ساده‌تر، به کمک این ابزار متوجه می‌شویم که چقدر احتمال تغییر روند قیمت قوی است. این اوسیلاتور در محدوده بین ۰ تا ۱۰۰ نوسان می‌کند و در حالت پیش فرض اگر به محدوده بالای عدد ۷۰ برسد، در منطقه اشباع خرید و در صورت رسیدن به اعداد کمتر از ۳۰ در شرایط اشباع فروش قرار می‌گیرد.

فرمول اندیکاتور RSI

یادگیری فرمول این شاخص، کاربرد خاصی ندارد، اما همین که بدانید ماهیت این اندیکاتور بر اساس چه داده‌هایی شکل می‌گیرد، بد نیست. اندیکاتور RSI از یک محاسبه دومرحله‌ای استفاده می‌کند که با فرمول زیر شروع می‌شود:

در این فرمول RS به نسبت میانگین سود به میانگین ضرر در یک دوره زمانی مشخص گفته می‌شود. میانگین زیان به‌صورت عددی مثبت لحاظ می‌شود و همچنین، دوره‌هایی که قیمت کاهش داشته باشد، در محاسبه میانگین سود برابر با صفر در نظر گرفته می‌شوند. به همین ترتیب، دوره‌هایی که قیمت افزایش داشته باشد، در محاسبه میانگین زیان برابر با صفر هستند. دوره پیش‌فرض اوسیلاتور RSI را معمولاً ۱۴ در نظر می‌گیریم. این عدد به این معنی است که محاسبات در ۱۴ کندل اخیر انجام شود؛ برای مثال در تایم فریم هفتگی، RSI با دوره ۱۴ محاسبات را برای ۱۴ هفته اخیر لحاظ می‌کند.

حال فرض کنید در ۱۴ روز گذشته، قیمت در ۷ روز افزایش داشته و میانگین سود اولیه برابر با ۱/۲ درصد بوده است. در ۷ روز باقی‌مانده، قیمت کاهش یافته و میانگین زیان اولیه برابر با منفی ۰/۷ درصد است. در این مثال، اولین مرحله محاسبه RSI به‌صورت زیر انجام می‌شود:

پس از این که داده‌های مربوط به ۱۴ دوره جمع‌آوری شدند، محاسبه دوم را انجام می‌دهیم. هدف از مرحله دوم، هموارسازی نتایج است تا RSI فقط در بازارهای دارای روند قوی به نزدیکی اعداد ۰ یا ۱۰۰ برسد.

اگر قصد داشتید که در جزئیات مربوط به فرمول اندیکاتور RSI عمیق‌تر شوید، می‌توانید به کتاب وایلدر مراجعه کنید.

آموزش کار با اندیکاتور RSI

برای استفاده از اوسیلاتور RSI نیاز به کار پیچیده و خاصی نیست. شما می‌توانید در هر پلتفرم تحلیل تکنیکالی که در حال استفاده از آن هستید (مانند تریدینگ‌ویو و متاتریدر)، با مراجعه به قسمت اندیکاتورها و جستجوی عبارت Relative Strength Indicator، آن را به‌صورت آماده دریافت کرده و به چارت خود اضافه کنید.

در تصویر بالا، مراحل اضافه کردن اندیکاتور RSI به چارت قیمت در پلتفرم تریدینگ ویو نشان داده شده است. پس از اضافه شدن اندیکاتور، می‌توانید در قسمت تنظیمات، دوره آن را تعیین کنید و حتی تنظیمات ظاهری آن مثل رنگ، ضخامت خطوط و موارد دیگر را تغییر دهید.

اگر از پلتفرم متاتریدر استفاده می‌کنید، به شیوه‌ای مشابه از تب Insert وقسمت Indicators، وارد قسمت Osillators شوید. در این قسمت می‌توانید اندیکاتور RSI را انتخاب و به چارت خود اضافه کنید. تصویر بالا مربوط به متاتریدر ۵ است، این مراحل در متاتریدر ۴ نیز به همین صورت طی می‌شود.

نحوه راه‌اندازی و تنظیمات اندیکاتور RSI

راه‌اندازی RSI خیلی ساده است؛ وقتی آن را روی نمودار اضافه می‌کنید، معمولاً تنظیمات پیش‌فرض روی دوره ۱۴ قرار دارد. این یعنی RSI بر اساس ۱۴ کندل قبلی محاسبه می‌شود. اگر بخواهید حساسیت بیشتری داشته باشد، می‌توانید دوره را کمتر کنید (مثلاً ۹). برای معامله‌گران بلندمدت، تنظیمات دوره بالاتر (مثلاً ۲۱ یا ۳۰) مناسب‌تر است. توجه کنید که هر چقدر دوره را کمتر در نظر بگیریم، مقدار این شاخص در یک بازه زمانی مشابه، دفعات بیشتری در مناطق اشباع خواهد بود. برعکس همین موضوع هر چقدر تنظیمات دوره بیشتر باشد، حساسیت کمتر شده و تعداد دفعات کمتری را در نواحی اشباع ثبت می‌کند. همچنین در قسمت تنظیمات، می‌توانید سطوح بیش‌خرید و بیش‌فروش را بنابر صلاح‌دید خود تغییر دهید. به‌طور پیش‌فرض، این سطوح روی ۷۰ و ۳۰ تنظیم شده‌اند، اما بعضی از معامله‌گران در روندهای قوی این اعداد را به ۸۰ و ۲۰ تغییر می‌دهند.

در قسمت تنظیمات اندیکاتور RSI در پلتفرم تریدینگ‌ویو، با تغییر مقدار RSI Length می‌توانید دوره دلبخواه خود را تنظیم کنید؛ همان‌طور که می‌بینید، به‌صورت پیش‌فرض این مقدار روی عدد ۱۴ قرار دارد. مزیت دیگری که این پلتفرم در قسمت تنظیمات قرار داده، امکان بررسی خودکار واگرایی است که با انتخاب تیک گزینه Calculate Divergence می‌توان آن را فعال کرد. اما توجه کنید که این حالت ممکن است اشتباهاتی نیز داشته باشد که نیاز است تا با تجربه و دانش خود آن را فیلتر کنید.

انواع استراتژی معاملاتی با اندیکاتور RSI

از اندیکاتور RSI تحلیل‌گران متناسب با سبک معاملاتی‌شان، استفاده‌های مختلفی می‌کنند که در ادامه چند نمونه از آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

تشخیص نواحی بیش‌خرید و بیش‌فروش

اولین موردی که جزو کاربردهای اصلی این ابزار به‌حساب می‌آید، تشخیص نواحی بیش‌خرید و بیش‌فروش است. RSI بالای عدد ۷۰، می‌تواند نشان از این باشد که قیمت احتمالاً کاهش خواهد یافت. برعکس، وقتی RSI زیر ۳۰ باشد، نشانه‌ای برای افزایش قیمت خواهد بود.

تشخیص واگرایی (Divergence)

اگر قیمت در حال افزایش باشد ولی RSI کاهش یابد، این یک واگرایی نزولی (RD-) است و ممکن است قیمت به‌زودی کاهش یابد. واگرایی صعودی هم زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت در حال کاهش است، ولی RSI افزایش پیدا می‌کند (RD+). انواع دیگری نیز برای موضوع واگرایی وجود دارد که برای تسلط بیشتر بر این موضوع بهتر است به مبحث واگرایی‌ها مراجعه کنید.

به‌عنوان مثال در تصویر بالا ریزش ۷۸ درصدی قیمت بیت کوین در سال ۱۴۰۰ از محدوده ۶۵٬۰۰۰ دلار تا محدوده ۱۵٬۰۰۰ را می‌بینید که واگرایی بین قیمت و RSI هشدار نزول را داده بود. در این حالت، معامله‌گران می‌توانستند خروج به موقعی را داشته باشند و از سرمایه خود در برابر ریزش عمیق بازار محافظت کنند.

شکست روند اندیکاتور

برخی معامله‌گران خطوط روند را جدا از چارت قیمت، روی نمودار RSI رسم می‌کنند و وقتی از این خطوط عبور کرد، وارد معامله می‌شوند. آن‌ها معتقدند که این اوسیلاتور زودتر از قیمت، اتفاقاتی مثل شکست را نشان می‌دهد.

برای نمونه در تصویر بالا که بیت کوین را در تایم فریم ۴ساعته نشان می‌دهد، می‌توانیم مشاهده کنیم که شکست روند در اندیکاتور RSI زودتر از خود قیمت سیگنال ریزش را داده است.

به‌عنوان سطوح حمایت و مقاومت

در روندهای قوی، RSI معمولاً در محدوده‌های خاصی نوسان می‌کند. مثلاً در یک روند صعودی، این شاخص ممکن است بین ۴۰ تا ۸۰ باشد. این سطوح می‌توانند به‌عنوان حمایت یا مقاومت عمل کنند.

اگر بخواهیم برای این مورد نیز یک مثال بیاوریم،‌ ‌درجا زدن قیمت بیت کوین از اواخر سال ۱۴۰۲ به مدت تقریباً ۲۶۰ روز، می‌تواند نمونه خوبی باشد. همان‌طور که در تصویر نیز مشخص است، هر بار که RSI به محدوده حمایتی رسیده است، قیمت نیز با تقاضا روبرو شده و تا سقف محدوده رنج حرکت کرده است. اجرای این استراتژی می‌توانست در بازار رکودی و خسته‌کننده، سود نسبتاً خوبی را در مقایسه با هولدرها، نصیب معامله‌گران کند.

به غیر از موارد گفته‌شده، اندیکاتور RSI کاربردهای دیگری نیز دارد که هر معامله‌گری می‌تواند متناسب با سبک و روش خودش از آن استفاده کند. برای اینکه بهترین نتیجه را از این ابزار بگیرید، حتماً باید آن را روی چارت گذشته بازار بررسی کنید (بک‌تست بگیرید) و نتایجش را تحلیل کنید. به این ترتیب، می‌توانید مطمئن شوید که استراتژی شما هم سودآور هست و هم می‌تواند در بلندمدت نتیجه مطلوبی بدهد.

مزایا و معایب استفاده از اندیکاتور RSI

مانند هر ابزار دیگری، RSI هم مزایا و معایب خاص خودش را دارد که آگاهی از آن‌ها می‌تواند به بهبود تصمیم‌گیری‌های معاملاتی کمک کند. در ادامه قصد داریم که این مزایا و معایب را به‌صورت جداگانه بررسی کنیم.

مزایا

از نکات مثبت استفاده از اندیکاتور RSI می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  شناسایی سریع مناطق اشباع خرید و اشباع فروش: اندیکاتور RSI با مقداردهی در بازه ۰ تا ۱۰۰، نشان می‌دهد که آیا دارایی در وضعیت اشباع قرار دارد یا خیر. این ویژگی به معامله‌گران کمک می‌کند تا برای ورود و خروج تصمیم بهینه‌تری بگیرند.
• مناسب برای تحلیل در تمام بازارهای مالی: RSI در اکثر بازارها مثل ارز دیجیتال، سهام، فارکس و حتی بازار کالا (کامودیتی‌ها) کاربرد دارد. این انعطاف‌پذیری باعث شده است که معامله‌گران در هر بازاری بتوانند از آن برای شناسایی فرصت‌ها استفاده کنند.
•  سادگی در استفاده: منطق ساده‌ای که این اندیکاتور دارد، باعث می‌شود که حتی معامله‌گران تازه‌وارد هم بتوانند به‌سادگی از آن در معاملات خود استفاده کنند.
• امکان ترکیب با سایر ابزارها و اندیکاتورها: RSI به‌تنهایی قابل استفاده است، اما در ترکیب با ابزارهایی مانند  مکدی (MACD)، خطوط روند یا سطوح فیبوناچی، می‌تواند سیگنال‌های قوی‌تری ارائه دهد. این ترکیب کمک می‌کند تا سیگنال‌های غلط کمتر شده و نرخ برد معاملات افزایش یابد. تجربه این‌طور نشان داده است که نرخ برد استفاده از RSI برای سیگنال گرفتن، به‌تنهایی برای تحلیل‌گران جذاب نیست و از آن به‌عنوان تأییدیه بیشتر جهت ورود و خروج به معاملات استفاده می‌شود.
•  ارائه سیگنال‌های پیشرو: برخلاف برخی از اندیکاتورها که بر اساس قیمت‌های گذشته عمل می‌کنند، RSI می‌تواند سیگنال‌هایی جلوتر از قیمت ارائه دهد. این موضوع به این معنی است که این شاخص قبل از وقوع تغییرات قیمتی بزرگ، هشدارهایی از تغییر احتمالی روند نشان می‌دهد تا فرصت تصمیم‌گیری و اجرای سیگنال‌ها برای معامله‌گران وجود داشته باشد.

معایب

استفاده از اندیکاتور RSI یکسری نکات منفی هم دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• سیگنال‌های اشتباه در بازارهای بدون روند (بازار رنج): در بازارهایی که قیمت در حال درجا زدن است و مسیر مشخصی را انتخاب نکرده، RSI ممکن است بارها وارد محدوده‌های اشباع خرید یا اشباع فروش شود و سیگنال‌های نادرست صادر کند. این مسئله می‌تواند معامله‌گران را به اشتباه بیندازد.
• وابستگی به سایر ابزارها برای تأیید سیگنال‌ها: این اندیکاتور نمی‌تواند به‌تنهایی استفاده شود و معیاری برای گرفتن سیگنال‌های خریدوفروش باشد. برای کاهش احتمال خطا، معامله‌گران باید سیگنال‌های RSI را با ابزارهای دیگری متناسب با سبک معاملاتیشان، تأیید کنند.
•  نیاز به تجربه برای تفسیر صحیح: استفاده صحیح و تفسیر درست سیگنال‌های اندیکاتور، نیاز به کمی تجربه معامله‌گری دارد. معامله‌گران تازه‌کار ممکن است نتوانند به‌درستی تفاوت بین سیگنال‌های درست و غلط را تشخیص دهند و این امر ممکن است به سرمایه آن‌ها زیان‌هایی را وارد کند.
•  ریسک استفاده از RSI به‌تنهایی: استفاده تنها از RSI می‌تواند خطرناک باشد؛ زیرا ممکن است تمام جنبه‌های بازار مانند شرایط اقتصادی یا اخبار مهم را در نظر نگیرد. این موضوع ریسک معاملات را افزایش می‌دهد. بنابراین تصمیم‌گیری صرفاً بر اساس RSI توصیه نمی‌شود.

در ادامه جدولی تهیه شده و خلاصه‌ای از مزایا و معایب اندیکاتور RSI به‌صورت یک‌جا برای شما قرار گرفته است.

نکات مهم استفاده از اندیکاتور RSI

درست است که اندیکاتور RSI ابزار قدرتمندی در تحلیل تکنیکال است، اما بهره بردن اصولی از آن نیازمند رعایت برخی نکات است که در ادامه قصد داریم به آن‌ها اشاره کنیم.

تنها به RSI اعتماد نکنید
اندیکاتور RSI به‌تنهایی نمی‌تواند تصویر درستی از بازار به ما بدهد. بهتر است از آن به‌عنوان یک دستیار در کنار ابزارهای دیگری مثل میانگین‌های متحرک (Moving Average)، مکدی (MACD) یا سطوح حمایت و مقاومت استفاده کنید تا سیگنال‌هایی بادقت بیشتر دریافت کنید.

روند بازار را در نظر بگیرید
 RSI در بازارهای رونددار احتمال دارد که سیگنال‌های متفاوتی بدهد. برای نمونه در بازارهای صعودی، این اندیکاتور ممکن است مدتی طولانی بالای عدد ۷۰ بماند که لزوماً به معنای اشباع خرید یا کاهش قیمت نیست. مشابه همین شرایط در بازارهای نزولی، ممکن است برای مدتی زیر عدد ۳۰ قرار بگیرد. بنابراین، درک روند کلی بازار در کنار استفاده از RSI بسیار مهم است.

تایم فریم مناسبی را انتخاب کنید
تایم فریم نقش مهمی در کاربرد این اندیکاتور دارد. اگر معامله‌گر کوتاه‌مدتی هستید، تایم فریم‌های پایین‌تر مثل ۵ دقیقه، ۱۵ دقیقه یا یک ساعته می‌تواند مناسب‌تر باشد. اما برای دیدگاه بلندمدت و سرمایه‌گذاری، تایم فریم‌های بالاتر مثل هفتگی یا ماهانه توصیه می‌شود. همچنین، بهتر است ابتدا تایم فریم‌های مختلف را آزمایش کنید تا گزینه مناسب برای استراتژی خود را پیدا کنید.

احتمال وجود سیگنال‌های اشتباه را در نظر بگیرید
همیشه به یاد داشته باشید که RSI ممکن است سیگنال‌های اشتباه یا زودهنگام ارائه دهد، به‌ویژه در بازارهای بی‌ثبات. برای کاهش این ریسک، از تأییدیه‌های دیگر مانند حجم معاملات یا ابزارهای تحلیل تکنیکال دیگر استفاده کنید و بدون تأیید کافی وارد معامله نشوید.

مطالعه و تمرین را به صورت مستمر داشته باشید
برای تسلط بیشتر، از گذشته بازار استفاده کنید یا به‌اصطلاح بک‌تست بگیرید. به این ترتیب می‌توانید نتایج عملکرد RSI را روی داده‌های تاریخی بررسی کنید. این کار به شما کمک می‌کند که نقاط قوت و ضعف این ابزار را بهتر درک کنید و آن را متناسب با استراتژی معاملاتی خود تطبیق بدهید.

در نهایت، اندیکاتور RSI یک ابزار قدرتمند است که اگر به‌درستی استفاده شود، می‌تواند به شما کمک کند تا تصمیمات معاملاتی بهتری بگیرید. اما همیشه به یاد داشته باشید که هیچ اندیکاتوری بی‌عیب و نقص نیست و مدیریت ریسک و سرمایه را باید در اولویت تصمیماتتان قرار دهید.

سوالات متداول

۱. آیا اندیکاتور RSI قابل اعتماد است؟

اندیکاتور RSI یکی از ابزارهای مفید برای تشخیص نواحی اشباع خرید و اشباع فروش است، اما استفاده از آن به‌تنهایی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. برای گرفتن سیگنال‌های معتبر از این اندیکاتور، آن را در کنار دیگر ابزارهای تحلیل تکنیکال به کار ببرید.

۲. آیا اندیکاتور RSI رایگان است؟

بله برای کار با اندیکاتور RSI، در هر پلتفرم تحلیل تکنیکالی که از آن استفاده می‌کنید (مانند تریدینگ‌ویو و متاتریدر)، می‌توانید آن را به‌صورت رایگان به چارت خود اضافه کنید.

۳. از کجا اندیکاتور RSI دانلود کنیم؟

برای استفاده از اندیکاتور RSI نیازی به دانلود کردن آن نیست. در هر پلتفرم‌ تحلیل تکنیکالی که از آن استفاده می‌کنید، می‌توانید با مراجعه به قسمت اندیکاتورها به‌صورت رایگان به آن دسترسی داشته باشید.